Moet u probiotica nu wel of niet in de koelkast bewaren?

Het is een hele terechte vraag. In onze darmen floreren de probiotica in een nogal vijandige omgeving en bij een temperatuur van bijna 38 graden. Waarom zouden we ze dan moeten bewaren in de koelkast? Om dit uit te leggen, moeten we een stapje terugdoen en ons verdiepen in het productieproces van een supplement van probiotica.

De globale effecten van probiotica op microben

U heeft vast wel eens gehoord dat probiotica minimaal 1 miljard levensvatbare micro-organismen per capsule zou moeten bevatten (men spreekt dan over 'CFU' , oftewel 'Colony-Forming Unit). Een miljard, dat lijkt een gigantische hoeveelheid, maar dit aantal valt volledig in het niet bij de 100.000 miljard andere inwoners van ons maagdarmstelsel. Die andere inwoners vormen samen een grote gemeenschap van microben, een zeer complex geheel (1-2) dat constant communiceert met de rest van het lichaam. Ook onderling communiceren deze microben (3). Er zijn bepaalde soorten die vooral in de dikke darm leven, terwijl anderen juist een voorkeur hebben voor wat zuurstofrijkere gebieden, zoals het duodenum of het ileum. Andere zeer onverzettelijke soorten verblijven weer liever in de maag. Elke microbe heeft zo zijn eigen favoriete leefomgeving. Nu biedt ons maagdarmkanaal natuurlijk een perfecte leefomgeving voor bacteriën die op zoek zijn naar warmte, vocht en voedsel.

Deze rijkdom zorgt er samen met de strategische ligging voor dat ons maagdarmkanaal de perfecte omgeving biedt voor het in stand houden van stabiele ecosystemen. Bij een gezonde persoon blijft de darmflora in de loop der tijd grotendeels onveranderd. Toch kunnen er zich acute of langdurige veranderingen voordoen waardoor het systeem ontregeld raakt. Denk maar aan het gebruik van antibiotica, een plotselinge verandering van het voedingspatroon, een veranderde levensstijl, het ontstaan van een specifieke ziekte (4)... Deze gebeurtenissen dwarsbomen die bestaande ecosystemen aanzienlijk. De ziekmakende micro-organismen die in onze darmflora leven profiteren direct van deze situatie. Elke dag komen er via de voeding zo'n 10 miljard gistbacteriën in onze maag terecht. De gistbacteriën die deze vuurdoop overleven worden vervolgens heel snel opgeruimd. Ten minste, dat gebeurt wanneer de darm kan beschikken over een solidaire en gezonde kolonie aan microben die korte metten maken met de gistbacteriën. Maar als deze gunstige bacteriën tijdelijke uit evenwicht zijn gebracht, dan is dit voor de ziekteverwekkende bacteriën een unieke kans om zich te installeren op een niet-bezette plek... Dat is precies het moment dat er darmproblemen kunnen ontstaan. En het moment bij uitstek om in te grijpen probiotica.

Een probioticum is niet bedoeld voor het langdurig koloniseren van het darmslijmvlies.Sommige stammen kunnen zich in het spijsverteringskanaal al binnen enkele uren ontwikkelen, terwijl anderen daar weken voor nodig hebben (alles hangt af van de 'restactiviteit' van de aanwezige stam). Over het algemeen is het echter zo dat de effecten van probiotica korte tijd na de inname van een supplement afnemen. Deze werkingstijd is echter ruim genoeg om de gunstige en meetbare effecten te kunnen uitoefenen. Sommige van deze probioticastammen scheiden antipathogene stoffen uit (waterstofperoxide, bacteriocines, natuurlijke antibiotica), anderen verminderen de zuurgraad van het milieu of zorgen ervoor dat indringers zich minder goed kunnen hechten aan epitheelcellen... Sommige stammen reageren zelfs met de lichaamscellen doordat ze de afscheiding van slijm stimuleren of de aanmaak van bepaalde immunoglobulines bevorderen (5)... Globaal gezien onderscheiden we vier gunstige effecten:

• een verbetering van de spijsverteringsfuncties;
• een volledige of gedeeltelijke uitsluiting van ziekteverwekkers;
• een versterking van de barrièrefunctie van de darm (en dus een bestrijding van ontstekingen);
• een positieve modulering van het immuunsysteem.

Is het echt zo dat probiotica 'levend' aan moeten komen in de darm om hun gunstige effecten te kunnen tonen?

Meestal - en dat weten we omdat we dit lezen in verschillende onderzoeksresultaten - dienen de micro-organismen van de probiotica levend te zijn om hun werking te kunnen uitoefenen.

We zeggen 'meestal', want in sommige gevallen kan de toediening van niet-levende probiotica eveneens een gunstig effect teweegbrengen. Stel, u neemt de niet-levende probiotica van het type L. rhamnosus in. U neemt in dat geval het geheel aan cellulaire bestanddelen van de bacterie in. De bacterie kan geen nieuwe stoffen afscheiden en kan zich evenmin vermeerderen in uw spijsverteringsstelsel. Toch kunnen bepaalde bestanddelen wel degelijk een interactie met ons lichaam aangaan! De lactase die deze bacterie bijvoorbeeld bevat, kan bijdragen aan de hydrolyse van lactose (6) en kan u dus helpen melk beter te verteren en op dezelfde wijze zorgen voor minder spijsverteringsklachten. Het DNA van de bacterie, een zeer sterke structuur, kan eveneens bepaalde cellulaire signaleringsroutes beïnvloeden waarvan men vermoedt dat ze ontstekingen in de darm bestrijden. De stam Lactobacillus reuteri in H. Pylori Fight heeft de neiging zich te verbinden met de toxische bacterie Helicobacter pylori in de maag, waardoor deze geneutraliseerd en dus minder belastend wordt. Om die werking te kunnen uitoefenen, hoeft deze stam niet levend in ons lichaam aan te komen.

Meestal echter dienen de probiotica levend te zijn om hun effect te kunnen uitoefenen. Of nog preciezer gezegd: ze dienen levend te zijn op het moment dat ze in onze darmen aankomen. Dit houdt in dat ze de bewegingen van de maaglediging moeten overleven, maar ook de secretie van agressieve zuren en enzymen, de kracht van de sfincter pylori, het contact met de galvloeistof (7)... Ook tijdens het fabricageproces, het aanmaken van de capsules en de opslag dienen de probiotica dus levend te blijven!

De kwaliteit van de dehydratie van de probiotica beïnvloedt hun levensvatbaarheid aanzienlijk

Het feit dat de probiotica levend aan dienen te komen in de darmen is voor laboratoria een behoorlijke hoofdbreker. Als de probiotica na het fermentatieproces geoogst worden, zijn ze nog perfect gezond. Maar hoe kunnen ze het beste in die staat gehouden worden totdat de consument ze inneemt? Hoe kan men ervoor zorgen dat de probiotica vervoerd worden over de hele wereld en tegelijkertijd levend en gezond blijven? Het is ijdele hoop om te denken dat men probiotica in een flesje in leven kan houden: ze zijn in dat geval ver verwijderd van hun natuurlijke habitat en ze beschikken niet over voedsel. In dat geval houden ze het niet lang vol. Eigenlijk is er maar een oplossing: de probiotica dienen gedehydrateerd te worden. Voor de stabilisering van cellen op de langere termijn geldt dat water de beperkende factor is: zonder water is een cel niet in staat de biochemische reacties in stand te houden die nodig zijn om te overleven (8). Zonder water staat de tijd stil: de bacteriën stoppen dan even met leven. Hun behoefte aan zuurstof en suikers wordt onderbroken en ze worden 'inactief' tot op het moment dat ze weer gerehydrateerd worden.

Deze dehydratatie is een gouden greep, maar het is wel een uiterst delicaat proces: de cellen bestaan namelijk voor 70% uit water! Er zijn twee belangrijke technieken waarmee we dit kunnen doen: atomisatie en lyofilisatie (vriesdrogen). De eerste is de minst kostbare optie. Het komt erop neer dat de probiotica door een hete luchtstroom wordt gestuurd. Dat is in feite alles. Maar dit is ook de minst interessante optie, want de warme lucht zal de membranen, de eiwitten en het DNA aantasten van de probiotica (9). Wanneer ze worden gerehydrateerd, zullen ze praktisch niet meer in staat zijn normaal te functioneren. De tweede optie is veel kostbaarder, maar hiermee worden de cellen wel zoveel mogelijk in tact gehouden (10). Met behulp van deze techniek is het mogelijk de probiotica bij een lage druk en op een lage temperatuur te dehydrateren. Eerst bevriest men het water, daarna sublimeert men het (oftewel men zet het water direct van een vaste staat om in de gasvorm), waardoor bijna alle water wordt verwijderd zonder dat de cellen aan hoge temperaturen worden blootgesteld. Welnu, laten we niet vergeten dat het geen doel op zich is om de probiotica te dehydrateren: we willen er ook zeker van zijn dat ze hun normale leven weer kunnen oppakken nadat ze weer gehydrateerd worden. Deze voorwaarde hangt niet alleen sterk af van de dehydratieprocedure die door de fabrikant wordt toegepast, maar is ook in hoge mate afhankelijk van de kwaliteit van de conserveringsmethode!

Het gevaar van zuurstof tijdens de conserveringsduur

Zodra probioticacellen gedehydrateerd zijn, kan men ze in een voor hen ongunstige omgeving bewaren zonder voedsel zonder dat ze doodgaan. Maar deze omstandigheden moeten ook weer niet te ongunstig zijn! Wanneer we het water uit de cellen verwijderen, dan komen de bestanddelen van de cel direct in contact met de omgevingslucht, en dan met name met zuurstof! De kans op het ontstaan van oxidatieve stress is dan ook zeer groot! De gedehydrateerde probioticacellen staan niet alleen bloot aan de invloed van reactieve zuurstofsoorten, ze kunnen ook nog eens geen gebruik maken van hun antioxidatieve systeem om deze reactieve zuurstofsoorten te bestrijden. Deze vrije radicalen - oftewel de stoffen die eveneens bijdragen aan onze geleidelijke veroudering - breken de celmembranen, en vernietigen de intracellulaire eiwitten en het DNA (11) in de cellen. Dat zorgt ervoor dat de levensvatbaarheid van de cellen nadat ze worden gerehydrateerd drastisch zal zijn afgenomen.

De eerste belangrijkste voorzorgsmaatregel die we moeten nemen om de levensvatbaarheid van de probiotica te garanderen, is ervoor te zorgen dat ze bewaard worden in een hermetisch afgesloten houder om elk contact met de omgevingslucht te voorkomen. Voor bepaalde zeer fragiele stammen is het zelfs nodig elke capsule apart te verpakken in een blisterverpakking om zo te voorkomen dat ze elke keer opnieuw met verse zuurstof in aanraking komen wanneer men het deksel van het potje opent. Daarnaast is contact met zuurstof ook te voorkomen dankzij het gebruik van een hele bijzondere inkapselingsvorm: de microsferen. In dat geval worden de probiotica omhuld door microscopisch kleine bolletjes die een fysieke barrière vormen tussen de bacteriën en de omgeving (12).

Ook kunnen fabrikanten bepaalde trucs toepassen om de invloed van oxidatieve stress tijdens de opslag zoveel mogelijk te beperken. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om zogenaamde prebiotica toe te voegen (Supersmart gebruikt inuline ndlr) waarmee men de watermoleculen vervangt en de celstructuren ondersteunt. Zonder water zijn de celstructuren namelijk niet erg stabiel en de bestanddelen in de cel zijn geneigd zich te verplaatsen. Dat is wat men de 'moleculaire mobiliteit' genoemd: het draagt bij aan een toename van de oxidatieve stress en vermindert het toekomstige functioneren van de cel.

Een andere optie is de stress in de cellen voor de lyofilisatie op te voeren, zodat de cellen hun antioxidatieve mechanismen kunnen opschroeven. De stress veroorzaakt de expressie van bepaalde genen die betrokken zijn bij de bestrijding van deze stressvormen, waardoor de cel tijdens de conserveringsduur stressbestendiger is.

Waarom is de omgevingstemperatuur tijdens het bewaren zo belangrijk?

De blootstelling aan de omgevingslucht is een invloedrijke factor als het gaat om de levensvatbaarheid van de probiotica, maar de temperatuur tijdens de conservering is net zo belangrijk. Tijdens hun ontwikkeling zijn probiotica gek op warmte, maar op het moment dat ze gedehydrateerd zijn, mijden ze de warmt het liefst.

Daar is een eenvoudige reden voor: hoe hoger de temperatuur, hoe actiever de moleculen worden. We spreken ook wel van thermische agitatie. Voor probiotica in ontwikkeling is een temperatuur boven de 40° ideaal, want het bevordert de beweging van de moleculen en het draagt bij aan de biochemische reacties die hen in leven houdt. Maar bij gedehydrateerde probiotica is er helemaal geen sprake van een biochemische reactie! Wanneer de moleculen in beweging worden gebracht, met name de moleculen waaruit het celmembraan bestaat, dan vergroot dit juist de kans op ontwrichting en scheuring van de verbindingen tussen de celbestanddelen, die toch al fragieler zijn door de afwezigheid van het water.

De tweede belangrijkste voorzorgsmaatregel die we moeten nemen om de probiotica in leven te houden, komt dus neer op het bewaren van de probiotica bij een lage temperatuur. Dat geldt overigens niet voor alle probiotica: er bestaan ook gisten en sporen van bacteriën (denk aan de Bacillus subtitilis) die door hun specifieke samenstelling heel goed bestand zijn tegen hogere temperaturen. Deze soorten hoeven dus niet in de koelkast bewaard te worden. Over het algemeen kunnen we echter stellen dat hoe hoger de temperatuur waarbij het product bewaard wordt, hoe groter de kans dat de probiotica niet meer levensvatbaar is. De kans wordt proportioneel groter naarmate de probiotica langer aan een inadequate temperatuur is blootgesteld. U hoeft zich dus niet direct zorgen te maken wanneer u 's avonds een keer vergeten bent de pot met probiotica in de koelkast terug te zetten. Deze korte tijdsinterval van een nacht is te kort om ervoor te zorgen dat de levensvatbaarheid van de probiotica definitief wordt aangetast. In het ergste geval zal een klein deel van de probiotica na de hydratering niet meer tot leven komen.

Ook het versturen van probiotica via de post zal geen negatieve gevolgen hebben voor de levensvatbaarheid van de probiotica. Dit geldt zeker voor de probiotica die verpakt zijn in de zogenaamde DR-capsules (een inkapselingsvorm die we iets verderop bespreken), voor probiotica die gelyofiliseerd zijn en niet geatomiseerd en voor probiotica die beschermende bestanddelen bevatten, zoals inuline (een natuurlijk, niet-verteerbaar koolhydraat dat afkomstig is van de wortel van witlof) (13). Studies hebben voor deze kwalitatief hoogwaardige probiotica aangetoond dat ze in 10 maanden niet significant veranderen indien ze bewaard worden bij kamertemperatuur (oftewel niet meer dan 21° C) en bij een lage luchtvochtigheid (hier komen we zo op terug) (14). Wanneer deze probiotica echter gedurende tien maanden bij een temperatuur van 37° C worden bewaard, dan zijn de resultaten volledig anders, want in dat geval is vrijwel alle probiotica dood.

Het is belangrijk om er zeker van te zijn dat de probiotica door de verkoper bewaard worden op een droge en koele plek. Koopt u een probioticasupplement in de zomer? Zorg er dan voor dat u thuis wordt als het product bij u wordt afgeleverd om aantasting van de werkzame stoffen zoveel mogelijk te beperken. Probiotica die gelyofiliseerd is en verpakt is in een zogenaamde 'DR-capsule' blijft langer levensvatbaar bij een tijdelijke blootstelling aan een inadequate temperatuur, zoals de extreme temperaturen van een hittegolf. Deze situatie mag echter niet te lang duren. Deze probiotica dient u echter systematisch op te bergen in de koelkast na gebruik: deze probiotica zijn reeds verzwakt, dus elk extra risico voor aantasting dient te worden vermeden.

Is de probiotica vervoerd met het vliegtuig, maakt u zich dan geen zorgen: de probiotica is in dit geval niet beschadigd geraakt door de zeer lage temperaturen in het vliegtuigruim. Integendeel: bij deze uiterst lage, negatieve temperaturen zijn de probiotica veel beter houdbaar dan bij kamertemperatuur.

Waarom is het belangrijk om ook het vochtgehalte in de gaten te houden?

De derde factor die van invloed is op de levensvatbaarheid van de probiotica is de vochtigheid (of beter gezegd: de activiteit van water).

U heeft al gezien dat de hoeveelheid water in een probioticamolecuul bepalend is voor de mate waarin de probiotica bewaard kan worden. Weet u het nog? Het water dat zich in de cellen bevond werd er juist uitgehaald om de probiotica maandenlang te kunnen bewaren. Wanneer u een waterarm element in een omgeving met vochtige lucht plaatst, dan zal er een natuurlijke uitwisseling op gang komen om weer een balans tot stand te brengen voor wat betreft de waterbalans in beide elementen. Anders gezegd: het waterarme element heeft de neiging om in dat geval de waterhoudende elementen uit de lucht op te nemen, net zo lang tot de lucht en het waterarme element evenveel water bevatten. Dat betekent dat uw gedehydrateerde probiotica - die zeer waterarm is - de neiging zal hebben water op te nemen uit de omgeving. Hoe vochtiger die omgeving is, hoe groter deze neiging is om water op te nemen. En hoe groter deze neiging om water op te nemen, hoe meer water uw probiotica zal bevatten. Dit leidt ertoe dat de probiotica steeds fragieler wordt. In verschillende studies is aangetoond dat vocht ervoor zorgt dat er sneller schade ontstaat aan probiotica (15-16). Het gaat hier vooral om bruinkleuring, maar er ontstaan ook producten als gevolg van de Maillard-reactie. Deze beschadigingen verminderen in hoge mate de levensvatbaarheid van de probiotica.

Deze derde factor is een serieus probleem: het milieu in de koelkast is namelijk vochtiger de lucht bij kamertemperatuur. Nu begrijpt u waarom het zo belangrijk is om te kiezen voor probiotica die verpakt is in capsules met een zeer lage vochtigheidsgraad (slechts 4-6% voor DR Caps, in tegenstelling tot de 10-16% bij reguliere capsules). Daarnaast is het van groot belang dat elke capsule ook nog eens hermetisch afgesloten verpakt is een blisterverpakking. Een extra voorzorgsmaatregel: plaats uw probiotica in het bovenste gedeelte van uw koelkast.

Is het maagzuur wel echt een probleem voor probiotica?

Er is nog een vierde factor waarmee we de levensvatbaarheid van de probiotica kunnen optimaliseren, en dat is de manier waarop capsules hun stoffen afgeven.

Een reguliere standaardcapsule lost onder invloed van het maagzuur op in de maag. De miljarden gedehydrateerde probiotica in de capsule komen dan vrij in deze vijandige omgeving. Ze worden direct weer gehydrateerd en ontwaken uit hun slaaptoestand. Ze moeten dus eerst het maagzuur overleven, willen ze levend aankomen in de darm. Het milieu van de darm is veel geschikter voor de bacteriën: alle voorwaarden voor een goede ontwikkeling van de bacteriën zijn er aanwezig. In theorie kunnen de meeste probioticasoorten van de Lactobacillus-, Bifidobacterium- en Streptococusfamilie hun weg na de maag vervolgen, zeker wanneer het supplement in de ochtend op de nuchtere maag is ingenomen en het product onder de juiste omstandigheden is bewaard. De praktijk is echter dat een niet-verwaarloosbaar deel van deze probiotica het toch niet haalt.

Het zou natuurlijk jammer zijn om een significant deel van de probiotica te verliezen net voordat het de darm bereikt. Om die reden is het een goed idee om zogenaamde maagzuurbestendige capsules of capsules met en vertraagde afgifte in te nemen ('DR' komt van het Engelse 'Delayed Release').Dit zijn capsules die pas uit elkaar vallen nadat ze de maag zijn gepasseerd (DR capsules vallen meestal na 50 tot 70 minuten nadat ze zijn ingenomen uit elkaar, terwijl dat bij conventionele capsules al na 45 minuten gebeurt). Hierdoor wordt het contact van probiotica met het maagzuur zo veel mogelijk vermeden.

Als u goed heeft opgelet, dan heeft u zeker opgemerkt dat de hoeveelheid CFU die op het etiket van probiotica staat vermeld niet veel voorstelt. Het gaat dan ook niet om het aantal micro-organismen die een capsule bevat, maar om het aantal dat levend in uw darm aankomt. Dit getal is afhankelijk van verschillende factoren, zoals de fabrikant, de transporteur en van de consument. Kortom: om de levensvatbaarheid van probiotica te optimaliseren, dienen we met deze factoren in acht te nemen (17):

• De fabricage, waarbij lyofilisatie de voorkeur heeft boven atomisatie (drogen).
• De toevoeging van beschermende bestanddelen (met name bepaalde niet-verteerbare suikers) tijdens de fase van de dehydratatie om zo de structuur van de vochtarme cellen in stand te houden.
• De conservering van het product door de fabrikant in een droge en koele plek tijdens de gehele periode die ligt tussen de fabricage en de verzending.
• Het gebruik van specifieke capsules die aantasting door oxidatieve stress en vocht zo veel mogelijk voorkomen.
• Het gebruik van capsules met een vertraagde afgifte of maagzuurbestendige capsules om te voorkomen dat er schade wordt aangericht door het maagzuur.
• Het aantal micro-organismen dat vanaf het begin aanwezig is in de capsules (ook al kan dit aantal snel afnemen wanneer niet aan alle voorwaarden wordt voldaan om de levensvatbaarheid te optimaliseren).
• De verpakking van de capsules in een hermetisch afgesloten en verzegelde verpakking, waarbij elke capsule apart is verpakt (blister- of stickverpakking).
• Een zo kort mogelijke blootstelling van de probiotica aan extreme temperaturen (hoger dan 37-40° C) tijdens de fase van verzending en aflevering.
• Het bewaren van de probiotica boven in de koelkast.

De probiotica worden bij voorkeur bewaard in de koelkast:

• Probio Forte,het paradepaardje van Supersmart (DR Caps met vertraagde afgifte, minimaal vochtigheidsgehalte, inunline, hermetisch gesloten blisterverpakking, geproduceerd m.b.v. lyofilisatie, voor verzending bewaard in een gekoelde ruimte).
• Candalb (DR Caps met vertraagde afgifte, minimaal vochtigheidsgehalte, inuline, hermetisch gesloten pot, lyofilisatie, voor verzending bewaard in een gekoelde ruimte).
• Oral Health (per stick verpakt, sorbitol, lyofilisatie, hermetisch afgesloten verpakking, lyofilisatie, voor verzending bewaard in een gekoelde ruimte).
• Vaginal Health (DR Caps met vertraagde afgifte, minimaal vochtigheidsgehalte, beschermende prebiotica, lyofilisatie, hermetisch gesloten pot, lyofilisatie, voor verzending bewaard in een gekoelde ruimte).
• Derma Relief (per stick verpakt, beschermende prebiotica, hermetisch afgesloten verpakking, lyofilisatie, voor verzending bewaard in een gekoelde ruimte).
• Bifidobacterium Longum (DR Caps met vertraagde afgifte, minimaal vochtigheidsgehalte, geproduceerd m.b.v. lyofilisatie, voor verzending bewaard in een gekoelde ruimte).
• Lactobacillus gasseri (DR Caps met vertraagde afgifte, minimaal vochtigheidsgehalte, hermetisch gesloten pot, lyofilisatie, voor verzending bewaard in een gekoelde ruimte).
• Lactobacillus reuteri (DR Caps met vertraagde afgifte, minimaal vochtigheidsgehalte, hermetisch gesloten pot, geproduceerd m.b.v. lyofilisatie, voor verzending bewaard in een gekoelde ruimte).
• Lactobacillus rhamnosus(DR Caps met vertraagde afgifte, minimaal vochtigheidsgehalte, beschermende inuline, hermetisch gesloten pot, geproduceerd m.b.v. lyofilisatie, voor verzending bewaard in een gekoelde ruimte).
• Lactoxira (DR Caps)(DR Caps met vertraagde afgifte, minimaal vochtigheidsgehalte, hermetisch gesloten pot, geproduceerd m.b.v. lyofilisatie, voor verzending bewaard in een gekoelde ruimte).

U kunt ze bewaren bij kamertemperatuur (niet hoger dan 21° C):

• Bacillus subtilis DR Caps (probiotica van sporen van bacteriën zijn zeer goed bestand tegen hoge temperaturen).
• H. Pylori Fight (de probiotica in dit supplement werken in een niet-levende staat).
• Saccharomyces boulardii (de probiotica van deze gistsoort blijven stabiel bij kamertemperatuur).

Heeft u nog meer vragen over probiotica? Stel ze ons gerust! Voor meer informatie kunt u ook dit artikel lezen dat gaat over de noodzakelijke duur van een probioticakuur.