Oxidatieve stress: klachten, oorzaken en behandelingen

Oxidatieve stress: oorzaken

Oxidatieve stress en ROS

Ons lichaam maakt tijdens de vele metabole reacties die plaatsvinden reactieve zuurstofcomponenten aan (vaak afgekort met het Engelse 'ROS') (1). Deze moleculen zijn beter bekend onder de naam vrije radicalen. Hieronder vallen onder andere het superoxideradicaal O₂•^- en het hydroxylradicaal •OH.

Ze beschikken over verschillende 'vrije' elektronen in hun buitenlaag, waardoor ze zeer instabiel zijn: ze gaan op zoek naar andere stoffen waarmee ze zich kunnen verbinden. Die stoffen worden op hun beurt ook weer instabiel. Toch is de vorming van ROS op zich niet pathologisch. Het komt voor bij elk levend wezen dat zuurstof gebruikt en het is zelfs iets dat soms nuttig is voor de celsignalering (2).

Trouwens, ons lichaam beschikt over een behoorlijk wapenarsenaal om deze radicalen te neutraliseren. In de eerste plaats moet u dan denken aan de endogene antioxidanten (die ons lichaam zelf aanmaakt), aan enzymen met een antioxidatieve werking en aan cofactoren en eiwitten (3). Dan zijn er de vitamines uit de voeding, gevolgd door de herstelmechanismen van het DNA. Zo brengen we zelf onze 'redoxbalans' weer op orde.

De oxidatieve stress, ook wel oxidatiestress genoemd, markeert een onbalans tussen de aanmaak van vrije radicalen enerzijds, en de bestrijding ervan door antioxidanten anderzijds (4). De verdedigingsmechanismen zitten aan hun max en kunnen de oxidatie niet meer goed bestrijden. En dan gaat het mis met het welzijn van de cellen. Ze takelen af en dat betekent dat er overal in het lichaam schade kan optreden.

Oorsprong van oxidatieve stress

Aan het fenomeen van oxidatieve stress gaat een lange periode vooraf waarin verschillende factoren een rol spelen, zoals: een onevenwichtige voeding die weinig groente en fruit bevat, roken, alcoholgebruik, medicijngebruik, pesticiden, atmosferische vervuiling, langdurige blootstelling aan de zon, straling, maar ook contact met bepaalde pathogene infecties (5).

Psychologische stress en oxidatieve stress: is er een verband?

Oxidatieve stress en psychologische stress zijn niet hetzelfde. Oxidatieve stress gebeurt op celniveau, en psychologische stress is meer systemisch. Toch is er mogelijk sprake van een interactie tussen de twee verschijnselen: uit een studie die is uitgevoerd bij depressieve proefpersonen blijkt dat chronische stress bijdraagt aan de ontwikkeling van oxidatieve stress in bepaalde hersengebieden (6).

Oxidatieve stress: klachten

Oxidatieve stress wordt beschouwd als een van de belangrijkste oorzaken van veroudering. Op chemisch gebied zien we oxidatieve stress opduiken tijdens de ontwikkeling van allerlei stofwisselingsziekten (diabetes, atherosclerose...), ademhalingsaandoeningen, verteringsziekten, neurodegeneratieve aandoeningen of gewrichtsaandoeningen (7).

In sommige laboratoria doet men oxidatieve stressonderzoeken. Ze geven een overzicht van de biomarkers die weergeven wat de oxidatieve last is voor het lichaam en geven een indicatie van de staat van het antioxidatieve verdedigingssysteem. Dit onderzoek vindt plaats via bloedonderzoek en/of urineonderzoek. Bij de interpretatie van de resultaten is echter de nodige voorzichtigheid geboden.

Oxidatieve stress: gevolgen

Oxidatieve stress en ontstekingen

Wanneer er te veel vrije radicalen zijn, dan ziet ons immuunsysteem ze als agressors. In een poging ze uit te roeien, start het immuunsysteem een ontstekingsreactie (8).

Lukt dat niet, dan ontstaat er een chronische (of laaggradige) ontsteking die enkele weken of zelfs jaren kan aanhouden. Vandaag de dag wordt alom erkend dat dit ontstekingen de weg effenen voor auto-immuunziekten, hart- en vaatziekten, maar ook voor chronische ontstekingsziekten van de darm (IBD) (9-10).

Oxidatieve stress en ongebreidelde wildgroei

Er zou ook een link zijn tussen oxidatieve stress en de wildgroei van afwijkende cellen. Oxidatieve stress zou mogelijk diverse transcriptiefactoren kunnen activeren (NF-κB, AP-1, p53, HIF-1α, PPAR-γ, β-catenine/Wnt en Nrf2), wat kan leiden tot de abnormale expressie van bepaalde genen, met name de genen die gaan over de groeifactoren, de ontstekingsopwekkende cytokines en de regulerende moleculen voor de celdeling (11).

Oxidatieve stress en het geheugen

De onderzoeken die wijzen op de rol van oxidatieve stress bij de leeftijdsgerelateerde aftakeling van het geheugen zijn talrijk. Bij oudere dierenmodellen lijkt de aantasting van het ruimtelijke geheugen, het geheugen met betrekking tot de tijd, het leervermogen en het kunnen onthouden van informatie gecorreleerd te zijn aan de toename van de oxidatieve componenten (12). Onderzoekswerk suggereert eveneens dat vrije radicalen de stofwisseling van de mitochondriën verstoren en bijdragen aan de neuronale achteruitgang (13).

Oxidatieve stress en de ogen

Onze ogen zijn fragiel. Ze zijn bijzonder gevoelig voor aanvallen door vrije radicalen. De ooglens (betrokken bij het filteren en het richten van het licht) en het netvlies (belast met de omzetting van de lichtsignalen in zenuwsignalen) worden het vaakst getroffen. Oxidatieve stress opent in feite de deur voor oogziekten, zoals staar of LMD (Leeftijdsgerelateerde maculadegeneratie) (14-15).

Oxidatieve stress en de huid

Oxidatieve stress tast ook de huidcellen aan. Het versnelt de afbraak van eiwitten en vetten en bevordert de vernietiging van collageen en elastine, twee weefsels die de lederhuid stevig en soepel houden. Oxidatieve stress bevordert dus ook huidveroudering (met name door fototoxiciteit) en zorgt voor het vroegtijdig ontstaan van rimpels (16).

Oxidatieve stress en het haar

Doordat vrije radicalen het haarzakje aantasten, zorgen ze ervoor dat het haar sneller uitvalt. Ook zouden vrije radicalen een rol spelen bij het grijzer worden van het haar (17).

Oxidatieve stress: behandeling en voedingssupplementen

Preventieve maatregelen, waarbij u een beroep doet op uw 'gezonde verstand', zorgen ervoor dat u de invloed van oxidatieve stress zo klein mogelijk maakt: zorg voor een gezonde leefstijl waarbij u de hiervoor genoemde risicofactoren zoveel mogelijk beperkt.

Een gezonde voeding, het liefst van biologische oorsprong lijkt de beste bescherming te bieden tegen vrije radicalen. Sommige voeding heeft ook nog eens een zeer krachtige werking als antioxidant: denk aan felgekleurde verse groente- en fruitsoorten (rijk aan carotenoïden en polyfenolen), kruiden, oliehoudende planten of aromatische kruiden (18).

Maak gebruik van de ORAC-index: hoe hoger het getal, hoe groter de mogelijke potentie qua antioxidanten (19). Per 100 g heeft groene thee bijvoorbeeld een score van 1250, walnoten een score van 13.541 en kruidnagel een score van...290.283!

Sommige van deze superingrediënten zijn overigens samengebracht in krachtige combinatieformules (het zeer krachtige Antioxidant Synergy is een combinatie van onder andere groene thee, druivenpitten, kurkuma, plus het gepatenteerde bestanddeel Vitaberry®, dat rijk is aan polyfenolen en anthocyanines) (20).

De vitamines C en E dragen bij aan de bescherming van cellen tegen oxidatieve stress (21-22). U vindt de vitamines in citrusvruchten, paprika's, kiwi's, maar ook in amandelen en plantaardige oliën. Vitamine E treft u met name aan in het supplement Astaxanthin, een uitstekend rozerode pigment uit de familie van de carotenoïden dat uitgebreid is onderzocht in het kader van anti-agingonderzoek.

We vragen graag extra aandacht voor de spoorelementen zink en selenium, twee belangrijke cofactoren voor enzymen die de redoxreactie katalyseren (23).

Een van de sterkste verdedigende antioxidanten die het lichaam zelf kan aanmaken is glutathion. Het is in bijna alle levende cellen te vinden (24). Na ons 50e jaar neemt het glutathiongehalte in het bloed af. Het kan dan interessant zijn om die hoeveelheid te optimaliseren middels een supplementinname (zoals Reduced Glutathione, op basis van gereduceerde glutathion, de enige actieve en biologisch opneembare vorm, of Perlingual glutathione in de vorm van handige zuigtabletten voor een nog sneller gebruik) (25).

Er is vastgesteld dat organen die het meest blootgesteld worden aan oxidatieve stress (zoals de lever, het hart, de nieren, de huid of de rode bloedcellen)een hoog gehalte bevatten van de stof L-ergothioneïne, een aminozuur dat vandaag de dag geïsoleerd kan worden uit paddenstoelen en waarvan men de allermodernste supplementen maakt (zoals het supplement L-Ergothioneine dat beschikt over een halfwaardetijd van 30 dagen, in tegenstelling tot de halfwaardetijd van 30 seconden tot 30 minuten die geldt voor de conventionele antioxidanten) (26).

De codenaam BHT, oftewel butylhydroxytolueen is in de voedingsindustrie zeer gewild omdat het in staat is oxidatie en het ranzig worden van vetten tegen te gaan. Vandaag de dag zijn wetenschappers buitengewoon geïnteresseerd in de mogelijke toepassingen van deze in vet oplosbare antioxidant (die we terugvinden in s BHT met de optimale dosis van 300 mg per capsule ).