Wat is het eten van morgen?

Waarom gaan we op zoek naar nieuwe voeding?

De meeste schattingen geven aan dat de wereldbevolking tussen nu en 2050 zal groeien tot bijna 10 miljard mensen. Dat betekent dat moeder aarde elk uur 10.000 monden extra moet zien te voeden.

Tegelijkertijd zien we dat het landbouwoppervlak dat beschikbaar is voor het verbouwen van voedsel voor de mens drastisch afneemt. In 1980 was er nog zo'n 3.000 m² aan landbouwoppervlak per individu beschikbaar. Nu is dat nog maar 2.400m². Tot aan 2050 zal dat vermoedelijk nog maar 1.600 m² bedragen (1).

Bovendien zorgt de klimaatverandering ervoor dat de druk op de wereldvoedselproductie verder toeneemt: we zien veel meer droogte, een daling van de opbrengst, veelvuldig wisselende klimatologische omstandigheden, etc. En dan hebben we het nog niet gehad over de uitputting van de natuurlijke bronnen (2).

Om de gehele wereldbevolking in deze moeilijke omstandigheden op een respectvolle en rendabele manier te kunnen voorzien van voldoende macronutriënten (eiwitten, koolhydraten en vetten) en micronutriënten (vitamines, mineralen, spoorelementen, etc), hebben we innovaties nodig voor de ontwikkeling van het voedsel voor de toekomst.

Insecten: veelbelovend als ’novel food’

Hoewel ze in principe al de 2 miljard mensen wereldwijd op traditionele wijze worden gegeten (met name in de zuidelijke landen), worden insecten, heeft het nog een hele tijd geduurd voordat ze in Europa voor menselijke consumptie werden toegestaan als 'novel food'.

Insecten zijn bijzonder eiwitrijk, vragen weinig ruimte en voedsel en consumeren niet rechtstreeks water. Dat maakt dat insecten een veelbelovende optie zijn voor het voeden van de 10 miljard monden in de toekomst (3).

Op dit moment staat de EFSA in Europa slechts de menselijke consumptie toe van twee soorten insecten: sprinkhanen van het Nederlandse bedrijf Protix en gedroogde meeltorren van Agronutris (plus de diepgevroren meeltor, geproduceerd door Protix).

Wat speelt daarbij? Er zijn veel analyses noodzakelijk om te kunnen bepalen wat de voedingswaarde is van deze producten. Daarnaast moet de veiligheid van de consumptie van insecten gegarandeerd kunnen worden, met name als het gaat om mogelijke allergieën (4).

Kweekvlees: nog niet zo simpel

De productie van kweekvlees, ook wel in-vitrovlees genoemd, voornamelijk uitgevoerd binnen start-ups. Het houdt de gemoederen al een paar jaar flink bezig vanwege de resolute futuristische aard van dit idee. Toch lijkt de productie van dit 'laboratoirumvlees' steeds minder geschikt voor de middellange termijn (5).

De energiekosten en de innovatieve techniek die nodig is voor de productie van in-vitrovlees maakt dat het op dit moment geen rendabel proces is. Trouwens, met de toepassing van de technologieën waarover we op dit moment beschikken, zou de productie van in-vitrovlees een behoorlijke impact op het milieu hebben. Met het oog op de komende decennia zou het dan ook geen bruikbare oplossing zijn (6).

Algen: goed voor mens en milieu

in Azië worden algen al eeuwenlang gegeten, maar enkele westerse bedrijven hebben de alg pas onlangs ontdekt en zich verdiept in de gunstige voedingswaarde en de gezondheidseffecten van de alg. Daar komt nog bij dat ze ook voor het milieu gunstige effecten hebben.

Op dit moment zijn algen al verantwoordelijk voor het opvangen van 50% van de CO2 uit de atmosfeer. Ze zin potentieel rijk aan proteïnes en/of vetten (afhankelijk van de soort), gemakkelijk te kweken en kunnen ook nog eens heel goed verwerkt worden tot ingrediënten die gebruikt kunnen worden in recepten, bijvoorbeeld ter vervanging van eieren (7).

Het is duidelijk: algen kunnen een uitstekende bijdrage leveren aan het voeden van de toekomstige wereldbevolking.

Voedingssupplementen: kunnen we straks niet meer zonder?

De meeste deskundigen zijn het er inmiddels wel over eens dat het beeld van de mens die in te toekomst alleen nog maar leeft op pillen (een beeld dat is gecreëerd door schrijvers van sciencefiction) volledig krankzinnig is: de mens heeft echt voedsel nodig om te eten. Wel is men het er over eens dat we in de toekomst supplementen nodig zullen hebben om aan onze voedingsbehoeften te kunnen voldoen.

Het landbouwoppervlak dat beschikbaar is wordt immers steeds kleiner, dus de grote uitdaging wordt de intensivering van de productie. In dat licht vormen voedingssupplementen een ideale manier om de mensheid te voorzien van de micronutriënten die wellicht niet aanwezig zijn in ons voedsel. De productie van ons voedsel is dan vooral gericht op de productie van voldoende macronutriënten.

We zouden ons dus heel goed kunnen voorstellen dat de mens in de toekomst een dagelijkse cocktail van supplementen inneemt. Die zou ongeveer het volgende bevatten:

• vitamine D: op dit moment heeft een aanzienlijk deel van de westerse bevolking al een vitamine D-tekort vanwege de lage blootstelling aan zonlicht. In een toekomst zonder melkproducten en wilde vis, in een wereld waar het leven zich nog meer binnenshuis afspeelt, zal een supplementinname van vitamine D waarschijnlijk noodzakelijk zijn (8). Daarbij gaat de voorkeur uit naar een veganistische vorm van vitamine D3 (die overigens nu al beschikbaar is als Vegan D3, een product met een hoge biologische beschikbaarheid gemaakt van niet-genetisch gemodificeerde organismen en volledig vrij van pesticiden);
• vitamine B12: insecten en gisten zijn voor de mens uitstekende vitamine B12-bronnen. Voor schimmels en algen ligt dat anders (want de vitamine B12 uit schimmels en algen kunnen we als mens niet opnemen). Veel mensen zullen in de toekomst dus vitamine B12-supplementen moeten gebruiken (van het type Methylcobalamine) om aan de B12-behoefte van het lichaam te voldoen (9);
• omega-3 : net als voor vitamine D en vitamine B12 geldt ook voor omega-3 dat de plantaardige en dierlijke bronnen (vissen) voor omega-3 in de komende decennia steeds zeldzamer zullen worden. Het ligt voor de hand dat we ons moeten wenden tot omega-3-supplementen om het lichaam te kunnen geven wat het nodig heeft (10). Sommige omega-3-supplementen, zoals Arctic Plankton Oil laten de vissen liever met rust en kiezen voor de zoöplanktonsoortCalanus finmarchicus, de meest voorkomende diersoort van onze planeet;
• calcium: het klopt dat brandnetels, spinazie en andere groenten goede calciumbronnen zijn. We moeten er echter wel heel veel van eten (ongeveer 1 kg per dag) om te kunnen voldoen aan onze calciumbehoefte. In principe is kaas onze beste calciumbron. Maar in een wereld zonder melkproducten wordt een supplementinname van calcium onvermijdelijk (11);
• magnesium: de meeste Europeanen hebben nu al een tekort aan magnesium. Wanneer we in de toekomst veel minder kunnen beschikken over vette vis en schaal- en schelpdieren, dan zal een supplementinname van magnesium nodig zijn om aan onze aanbevolen dagelijkse hoeveelheid magnesium te komen. Die ligt tussen de 200 en 370 mg/dag (12). Daarbij zal men zich bij voorkeur richten op magnesiumorotaat (deze vorm met een hoge biologische beschikbaarheid is te vinden in het supplement Magnesium Orotate);
• ijzer: in Europa zien we vandaag de dag vooral ijzertekorten bij adolescenten en vrouwen die weinig vlees eten. Om de mensheid aan voldoende ijzer te helpen en bloedarmoede in de toekomst te voorkomen, zou de consumptie van insecten een goede zet zijn. Insecten leveren net zo veel ijzer als een stukje lendenvlees. Maar voor mensen die geen insecten gaan eten, zal er misschien net als nu ingezet moeten worden op de inname van ijzersupplementen (van het type Iron Bisglycinate), uitsluitend op medisch advies (13).

Paddenstoelen en gisten

Ze zijn rijk aan vezels, mineralen en vitamines en soms ook aan eiwitten (ongeveer 3% voor de meeste paddenstoelen, zoals de shiitakes). Ze zijn gemakkelijk te verbouwen op een relatief klein oppervlak, gebruiken weinig water en energie en groeien gemakkelijk op organisch afval: paddenstoelen zijn volgens de experts een ideale voedingsbron die we in de toekomst veel zullen gebruiken. En dat geldt nu des te meer, want ze zijn rijk aan polysachariden en daarvan is aangetoond dat ze een gunstig effect hebben op het immuunsysteem (14-15).

Trouwens men kweekt al enige tijd schimmels en bacteriën om middels fermentatie voor de mens eetbare eiwitten te produceren met een hoge biologische beschikbaarheid. Het oppervlak dat men hiervoor nodig heeft is 10 keer kleiner dan voor bijvoorbeeld soja.

10 keer zoveel calorieën en eiwitten, een productie die slechts een paar uur in plaats van een paar maanden duurt, een opbrengst van 1.500 kilocalorieën per vierkante meter (waarbij dat oppervlak ook nog eens gebruikt kan worden voor de productie van zonne-energie): schimmels en bacteriën zijn zonder enige twijfel een zeer serieuze optie als het gaat om de voedselproductie van de toekomst (16-17).