Hoe kunnen we bloedarmoede bestrijden?

Bloedarmoede: definitie en klachten

Bloedarmoede (ook vaak 'anemie' genoemd) is een abnormale afname van het aantal rode bloedcellen (erytrocyten) in het bloed of een afname van de hoeveelheid hemoglobine in de rode bloedcellen (het eiwit dat zorgt voor het vervoer van zuurstof naar de organen) (1).

Als het om een lichte vorm van bloedarmoede gaat, blijft deze vaak onopgemerkt. Wordt de bloedarmoede ernstiger, dan ontstaan er klachten doordat de weefsels niet voldoende zuurstof krijgen: ademnood bij inspanning, bleke huid, intense vermoeidheid, verhoogde hartslag, duizeligheid, concentratie problemen... (2)

Hoe ontstaat bloedarmoede?

Om bloedarmoede te bestrijden dienen we eerst de oorzaak vast te stellen. De oorzaak is ofwel een verstoring in de aanmaak van rode bloedcellen in het beenmerg (centrale oorzaak), ofwel een verlies van rode bloedcellen of een afbraak van de cellen door het lichaam zelf (perifere oorzaken).

Een ijzertekort blijft de meest vastgestelde oorzaak van bloedarmoede, want wereldwijd zouden er zo'n 1,5 miljard mensen aan lijden. Men noemt dit ook wel ijzergebreksanemie(3). IJzer draagt direct bij aan de normale vorming van rode bloedcellen en hemoglobine, aangezien het een rol speelt bij de vorming van heem. Deze vorm van bloedarmoede komt vaak voor bij zwangere vrouwen. Vanwege de groei van de foetus en de toename van het bloedvolume hebben zij meer ijzer nodig (4).

Bloedarmoede kan ook ontstaan door een tekort aan vitamine B11 of B12 (5-6), (twee vitamines die noodzakelijk zijn voor de rijping van rode bloedcellen). Het kan zijn dat de vitamines niet goed opgenomen worden in de darm (zoals bij pernicieuze anemie) (7). Ook kan er sprake zijn van een chronische ontstekingsziekte, een nieraandoening waardoor er een tekort aan erytropoëtine (EPO) ontstaat, of een afwijking van het ruggenmerg (8).

De terugkerende bloedingen als gevolg van de menstruaties of bloedingen in het verteringskanaal zijn de meest voorkomende perifere oorzaken (9-10). Zeldzamere oorzaken zijn afwijkingen in de structuur van de hemoglobine (sikkelcelziekte) of de aanmaak van antilichamen die de nog niet rijpe rode bloedcellen afbreken, waardoor er een zogenaamde hemolytische anemie ontstaat (11).

Hoe krijgen we het ijzergehalte snel omhoog?

Zodra uw arts heeft vastgesteld dat u lijdt aan ijzergebreksanemie, wordt er in eerste instantie meestal eenorale ijzersuppletie voorgesteld (12). In principe dient deze behandeling minimaal 3 maanden gevolgd te worden, waarbij het ijzersupplement buiten de maaltijden om ingenomen wordt.

Wanneer een orale supplementinname onvoldoende helpt, wanneer het lichaam de hoeveelheid ijzer niet kan opnemen of wanneer er een onderliggende darmaandoening speelt, kan het nodig zijn een ijzerinfuus toe te dienen (13).

Wat te doen bij ernstige bloedarmoede?

Wanneer een bloedarmoede plotseling ontstaat (bijvoorbeeld door een ernstige bloeding of een chirurgische ingreep), dan kan een bloedtransfusie noodzakelijk zijn (14). Omdat zich hierbij complicaties kunnen voordoen, is dit een behandeloptie die men alleen inzet als het echt niet anders kan.

Bij de behandeling van ernstige ziektebeelden en chronische ziekten (waarbij sprake is van dialyse, chemotherapie...) maakt men soms gebruik van EPO-injecties om zo het ruggenmerg te stimuleren en de noodzaak van een bloedtransfusie te verlagen (15).

Hoelang duurt het voordat bloedarmoede is genezen?

Iemand die lijdt aan ijzergebreksanemie zou binnen enkele weken een verbetering moeten zien in de klachten.

Om objectief vast te stellen hoe effectief de behandeling is, voert uw arts een bloedonderzoek uit waarin het hemoglobinegehalte wordt vaststelt. Dit gehalte zit meestal binnen 6 tot 8 weken weer op een normaal niveau. De arts zal 3 maanden na de start van de behandeling meestal eveneens hetferritinegehalte meten (een indicatie voor ijzervoorraad in het lichaam). Wanneer deze waarden weer normaal zijn, dan stopt men over het algemeen met de supplementinname (16).

Bloedarmoede bestrijden met eten?

Wanneer u bloedarmoede heeft, dan is het erg belangrijk om ijzerrijke voeding te gebruiken, maar ook voeding die voldoende vitamine B11 bevat (groene bladgroente, peulvruchten...) en vitamine B12 (dierlijke producten).

Orgaanvlees en rood vlees

Met zijn 16,1 mg/100 g staat bloedworst met stip op een als het gaat om de levering van ijzer. Ook kalfslever en rood vlees zijn goede bronnen van ijzer. Eet dit maximaal 2 keer per week (17).

Kijken we naar de planten, dan zien we dat sojabonen ook een goede bijdrage leveren, net als tofu (2,4 mg/100 g). Maar daarmee blijven ze nog wel ver achter bij de echte koploper: de nori-alg (oftewel zeewier). Deze alg bevat maar liefst 234 mg/100 g (18). Houd er rekening mee dat non-heemijzer (afkomstig uit planten, eieren of melk) van nature minder goed opgenomen wordt dan heemijzer (dat in vlees voorkomt).

IJzerrijke vruchten

Vruchten bevatten van nature weinig ijzer. Kijken we echter naar oliehoudende vruchten (zoals sesam, amandelen, hazelnoten...) en naar gedroogd fruit, dan zien we dat die qua ijzer wat meer te bieden hebben. Daar staat tegenover dat citrusvruchten, rode paprika's en kiwi's de opname van het plantaardige ijzer in de maaltijd bevorderen dankzij hun hoge gehalte aan vitamine C (19).

IJzerrijke groente

Spinazie mag er zijn met zijn ijzergehalte van 3,61 mg/100 g. Maar in peulvruchten (linzen, flageoletbonen, rode bonen...) zit bijna het dubbele. De gedroogde aromatische kruiden spannen echter de kroon, waarbij tijm bovenaan staat (124 mg/100 g) (20).

Gember en bloedarmoede

Gember, maar zeker ook komijn, fenegriek en kurkuma hebben een bijzonder hoog ijzergehalte (21). Ook al eet men er slechts kleine hoeveelheden van, toch dragen deze specerijen op een slimme wijze bij aan uw dagelijkse ijzerinname. Andere krachtige helpers: cacaopoeder en pure chocolade.

Bloedarmoede: eten dat u beter kunt mijden

Vandaag de dag weten we dat de tannines in thee (en in druiven en rode vruchten) een goede opname van ijzer remmen, net als de fytaten uit granen en peulvruchten (22-23). Heeft u bloedarmoede, eet deze voeding dan eerder of later dan uw ijzersupplementen.

Behandeling van bloedarmoede: welke voedingssupplementen kiest u?

Het gebruik van een ijzersupplement dient pas na een bloedonderzoek overwogen te worden. Een teveel aan ijzer is immers schadelijk voor het lichaam. Wanneer er een duidelijk ijzertekort is vastgesteld, dan kiest u een veilig en doeltreffend ijzersupplement.

Sommige ijzervormen, zoals ijzersulfaat, ijzercitraat en ijzer-D-gluconaat hebben veel ongewenste bijwerkingen, zoals maagklachten (24). De vorm ijzer bisglycinaat (zoals u dat vindt in de formule Iron Bisglycinate) wordt niet alleen uitstekend verdragen, maar heeft ook nog eens een uitstekende biologische beschikbaarheid. Dit komt omdat het een laag moleculair gewicht heeft en geen ionenlading heeft (wat ervoor zorgt dat het minder interactie heeft met andere voedingsstoffen) (25).

Wanneer de bloedarmoede veroorzaakt wordt door een tekort aan folaat (ondervoeding, zwangerschap, cytotoxische medicijnen...) of een tekort aan vitamine B12 (door een strikt veganistisch eetpatroon), dan kan een gerichte suppletie toegepast worden, waarbij vooraf altijd overleg met een arts dient plaats te vinden (waarna men kan kiezen voor bijvoorbeeld SuperFolate 200 mcg voor vitamine B11 en Methylcobalamine voor vitamine B12).