Insulineresistentie: definitie, klachten en natuurlijke behandelingen

Insulineresistentie: definitie

Insulineresistentie wordt gedefinieerd als een verminderde respons van de cellen op de activiteit van insuline (1)

Het hormoon insuline wordt aangemaakt in de alvleesklier, om precies te zijn in de bètacellen van de eilandjes van Langerhans. Het speelt een sleutelrol bij de regulering van de bloedsuikerspiegel. Insuline werkt als het ware als een sleutel op een slot: het zet zich vast op de specifieke receptoren op de celmembranen waarna het bloedsuiker kan binnendringen in het vetweefsel, de spieren of de lever (2). Tegelijkertijd remt insuline het vrijmaken van glycogeen uit onze voorraden, dus uit onze 'suikerreserves'.

Bij insulineresistentie worden de cellen steeds ongevoeliger voor de effecten van insuline. In de eerste fase gaat de alvleesklier extra zijn best doen om een grotere hoeveelheid insuline te produceren en zo het lichaam te 'dwingen' suiker door te laten tot in de cellen. Dit noemen we compensatoire hyperinsulinemie (3).

Na verloop van tijd is deze opgeschroefde insulineproductie niet meer voldoende: de suiker blijft dan in het bloed, wat een hogere nuchtere bloedsuikerspiegel veroorzaakt. Is die nuchtere waarde tussen de 1,10 g/l en 1,25 g/l (oftewel tussen de 6 en 7 mmol/l), dan spreekt men van prediabetes (4). Daarboven gaat men richting de diagnose diabetes type 2 (5).

Insulineresistentie: klachten

Omdat er bij insulineresistentie niet direct een flinke verhoging van de bloedsuikerspiegel plaatsvindt, kan deze situatie vaak onopgemerkt blijven. Meestal zijn er weinig tot geen klachten.

Toch kan deze verhoogde activiteit van de alvleesklier de deur openzetten voor verschillende stofwisselingsafwijkingen, zoal s steatohepatitis (vervetting van de lever waardoor een verstoorde verhouding van vetstoffen kan ontstaan) (6).

Ten slotte gaat insulineresistentie vaak samen met een metabool syndroom (7). Maar liefst 40% van de Amerikanen die de 50 zijn gepasseerd heeft hier last van. Het uit zich in de toename van de tailleomtrek en minstens twee van de vier onderstaande problemen: hoge bloeddruk, te hoog triglyceridengehalte, laag gehalte aan het goede HDL-cholesterol, hoge bloedsuikerspiegel. Het metabool syndroom vormt een groot risico voor het ontstaan van hart- en vaatziekten, diabetes, nieraandoeningen en leverziekten.

Sommige niet-kenmerkende markers in het bloed lijken soms te duiden op een insulineresistentie, zoals een verhoogde hoeveelheid gamma-glutamyltransferase, C-reactief proteïne (CRP) of ferritine (8).

Insulineresistentie: oorzaken

Insulineresistentie en obesitas

Er bestaat een sterke onderlinge afhankelijkheid tussen insulineresistentie en overgewicht. Verschillende onderzoeken bij mensen met obesitas wijzen uit dat er sprake is van een verhoogde aanmaak van adipokines door de vetcellen (met name TNF-α en IL-6). Dit zou het signaalsysteem van insuline verstoren en zou een sluimerende ontsteking in stand houden. De ideale situatie voor het ontstaan van insulineresistentie (9)! Ook lieten de onderzoeken een abnormale infiltratie van macrofagen in het vetweefsel zien.

Insulineresistentie en PCOS

Het Polycysteus Ovarium Syndroom (PCOS) zorgt voor een overmatige afscheiding van androgenen door de ovaria, hetgeen de ontwikkeling van vetweefsel bevordert. Dat maakt mensen vatbaarder voor insulineresistentie en het metabool syndroom, met name wanneer ze de 50 zijn gepasseerd (10).

Andere oorzaken van insulineresistentie

Andere oorzaken van insulineresistentie zijn onder meer:

• een slechte levensstijl (zittend leven, niet-evenwichtige voeding, roken...) (11);
• zwangerschapsdiabetes (12);
• bepaalde virusinfecties, zoals HIV of hepatitis C (13);
• een behandeling met corticoïden (diabetes door het gebruik van corticoïden) (14);
• intensieve fysieke stress (zoals een verblijf op de intensive care) (15).

Insulineresistentie en HOMA

Met de HOMA-index (Homeostatic model assessment) kan men via het bloed een vermoeden van insulineresistente vaststellen terwijl de bloedsuikerspiegel nog normaal is. Het kan een handige tool zijn die ervoor kan zorgen dat men maatregelen neemt op het gebied van de levensstijl en het eetgedrag, of dat men een behandeling krijgt voordat het stadium van insulineresistente diabetes wordt bereikt.

De berekening berust op een wiskundig model, waarbij men de verhouding tussen de bloedsuikerspiegel en de insuline meet. De waarden worden nuchter bepaald. Een HOMA >2,4 duidt meestal op insulineresistentie (16). Het resultaat dient echter bekeken te worden in de gehele klinische context van de patiënt.

Insulineresistentie en gewichtsverlies

Insulineresistentie kan het lastiger maken om lichaamsgewicht te verliezen. De sterke toename van insuline bevordert namelijk de omzetting van suiker in vetten en de opslag van die vetten in het vetweefsel - hetgeen er weer voor zorgt dat de insulineresistentie verder toeneemt. Hierdoor komt men in een vicieuze cirkel terecht.

Toch lijkt het verlies van vetmassa bij mensen met overgewicht de ontwikkeling van de ziekte te remmen doordat het de toxische aantasting van de vetten doet afnemen (17). Er zijn een paar goede tips die u op weg kunnen helpen:

• kijk eens kritisch naar uw voedingspatroon en beperk voeding met een hoge glykemische index (frisdrank, koekjes, geraffineerde graanproducten...) en/of voeding met veel verzadigde vetzuren (boter, vleeswaren, rood vlees...) (18);
• eet volgens het mediterrane dieet (rijk aan vezels, vitamines en polyfenolen). Hiervan is gebleken dat het een beschermend effect heeft tegen insulineresistentie en diabetes type 2 (19);
• eet meer vette vis en plantaardige olie, beide rijk aan omega-3-vetzuren (lijnzaad, koolzaad) (20);
• doe regelmatig een matig intensieve fysieke training (minimaal 150 minuten per week) (21).

Insulineresistentie: behandelingen en natuurlijke hulpmiddelen

Helpen deze veranderingen in de levensstijl niet voldoende, dan komt de antidiabetesbehandeling in beeld, die meestal bestaat uit oraal in te nemen medicatie.

Als eerste worden meestal de medicijnen uit de categorie van de biguaniden voorgesteld (22). Ze kunnen gecombineerd worden met GLP-1 analogen en/of SGLT2-remmers als een tweeledige therapie. De insulineinjecties komen pas op het allerlaatste moment. Nog even voor de duidelijkheid: alleen uw arts of uw diabetesspecialist kan vaststellen welke therapie gewenst is en wat voor u het beste werkt. Een medische controle blijft dus noodzakelijk.

Naast de hierboven genoemde behandelingen kunnen bepaalde voedingssupplementen een waardevolle bijdrage leveren in het kader van een insulineresistentie. Omdat ze een wisselwerking kunnen hebben met uw gebruikelijke behandeling, raden we u aan eerst advies in te winnen bij een gezondheidsdeskundige voordat u met de supplementinname begint.

Van chroom weten we dat het bijdraagt aan het in stand houden van een normale bloedsuikerspiegel, evenals aan een normale stofwisseling van macronutriënten (eiwitten, vetten en koolhydraten). In verschillende wetenschappelijke publicaties wordt de rol van chroom als schakel in de koolhydraathomeostase onderstreept en het vermogen van de stof om de effecten van insuline te optimaliseren (met name doordat het het aantal en de vorm van de insulinereceptoren moduleert) (23). Men heeft overigens in studies een tekort aan chroom waargenomen bij patiënten met diabetes type 2 (24).

Kijken we naar berberine (waarvan we een hoge concentratie vinden in Berberine, een zuiver extract van 97%, het krachtigste op de markt), dan zien we dat dit onder andere voorkomt in zuurbes. Het is een alkaloide die goede resultaten heeft laten zien in studies bij insulineresistente proefpersonen met een metabool syndroom. Men is er nu vooral op gericht om de impact van berberine te meten op de bloedsuikerspiegel en op de ontstekingsrespons (25).

Een boom die al heel lang in de Aziatische apothekersboeken voorkomt, is banaba (Lagestroemia speciosa). Het draagt bij aan de beheersing van het glucosegehalte in het bloed. De belangrijkste werkstof van deze boom is corosolzuur, dat de bijnaam 'groene insuline' heeft gekregen. Deze bijnaam dankt de stof aan het effect op de afscheiding van insuline (het supplement Glucofit is gestandaardiseerd met 18% corosolzuur voor een maximaal effect) (26).

De bladeren van de Gymnema sylvestre staan in de Ayurvedische geneeskunst al meer dan twee eeuwen bekend als 'bloedsuikerverlagend'. Ze dragen bij aan de glucosestofwisseling dankzij het hoge gehalte aan gymnemisch zuur (Gymnema sylvestre bevat dan ook een gestandaardiseerde dosis van 75%). In een studie is het effect beschreven bij personen met een veranderde glucosetolerantie, met name op het gebied van de beheersing van de bloedsuikerspiegel, de afscheiding van insuline en de gevoeligheid voor insuline (27).