De wonderen van Ginkgo Biloba - Voordelen, dosering en legenden

Stelt u zich eens voor: u beschikt over een tijdmachine en u gaat terug naar het tijdperk van de dinosauriërs, zo'n 150 miljoen jaar geleden. Hoe anders zag de wereld er toen uit! De levende wezens die u ziet zijn bijzonder en extravagant. Toch ziet u ook iets dat u bekend voorkomt. Dat is de Ginkgo biloba. Deze zeer mysterieuze boom, die met zijn gele blad de straten van Tokio en New York kleur geeft, bestond ook nog toen de dinosauriërs uitstierven.

En dat was 65 miljoen jaar geleden. Nog even ter verduidelijking: de mens bestaat nog maar sinds 300.000 jaar. Hoe is het eigenlijk mogelijk dat deze 'boom der bomen' al die tijd heeft kunnen overleven en al die biologische en geologische veranderingen heeft kunnen doorstaan die zich op onze planeet voordeden? Het antwoord op die vraag vinden we waarschijnlijk in de geniale cellulaire samenstelling van de boom. Onderzoekers die de samenstelling onderzochten, ontdekten een sensationele combinatie van micronutriënten die de boom beschermen tegen parasieten, vervuiling, warmte, aanvallen door insecten en zelfs tegen veroudering. Hierdoor kan de ginkgo biloba wel 3000 jaar oud worden.

De boom die de tand des tijds heeft doorstaan

Toen de eerste westerse botanisten de boom in de 17e-eeuw zagen, waren ze nogal verrast. Was dit een conifeer? Of toch meer een loofboom? De excentrieke boom paste in geen van de reeds bestaande categorieën van planten. Men moest dan ook een nieuwe categorie bedenken. Dat was nogal uitzonderlijk, want de Ginkgo biloba was het enige lid van deze nieuwe bomenfamilie. Wetenschappers die de boom vergeleken met oude fossielen, ontdekten al snel dat de Ginkgo biloba de laatste overlevende was van een grote groep bomen die 150 miljoen jaar geleden vrij algemeen voorkwamen. Deze atypische bomen verdwenen in Noord-Amerika zo'n 7 miljoen jaar geleden. In Europa verdwenen ze zo'n 3 miljoen jaar geleden, waarschijnlijk door het uitsterven van zoogdieren en reptielen die een aandeel hadden in de verspreiding van het zaad van de bomen. Tegen elke verwachting in was er een soort van deze groep die vrijwel onopgemerkt wist te overleven (1). De Ginkgo biloba is de enige nog overgebleven boom van de familie ginkgophyta. Dit is vermoedelijk 's werelds de oudste bomensoort.

Dat de boom vandaag de dag nog steeds bestaat is met recht een wonder te noemen. De dinosauriërs en de zoogdieren die voor de verspreiding van de zaden zorgen, zijn immers al lang verdwenen. De boom heeft een buitengewoon slim mechanisme ontwikkeld dat garant stond voor zijn overleving: de zaden van de boom verspreiden namelijk een zeer sterke geur. Nu moet u weten dat de werking van het zintuig waarmee geuren kunnen worden waargenomen per soort enorm kan variëren. Voor de mens is de geur van de zaden van de ginkgo nogal onaantrekkelijk. Zo onaantrekkelijk dat het ons niet echt stimuleert om de zaden te eten. Wilt u het toch eens proberen? Dat wordt moeilijk: de vrouwelijke exemplaren van de boom maken 'vruchten' aan die een onaangename geur verspreiden na de rijping. Steden kiezen dan ook vaak voor de mannelijke variant. De vruchten hiervan hebben een nootachtige smaak die doet denken aan pistachenoten en deze kunnen door 'ingewijden' zonder problemen worden geraapt (2).

Hoewel er vandaag de dag nog wel vogels en zoogdieren bestaan die de zaden van de boom wellicht helpen verspreiden, lijkt het erop dat de Ginkgo biloba voor zijn overleving in de afgelopen eeuwen vooral afhankelijk is geweest van de mens. Misschien hebben zelfs de boeddhistische monniken hierin een rol gespeeld, want zij plantten de boom aan rondom hun kloosters. De toename van de boom blijft op dit moment nog fragiel, maar dat de boom er nog steeds is, toont eens te meer aan hoe sterk deze soort is. Dit in tegenstelling tot vele andere soorten die al lang op hun retour zijn.

Een boom met een gouden randje

Iedereen die ook maar enigszins geïnteresseerd is in fytotherapie, komt uiteindelijk uit bij de ginkgo biloba. Dit natuurwonder moet je minimaal een keer in je leven gezien hebben, al was het maar om te genieten van de schitterende goudkleurige bladeren die de boom in de herfst draagt. Wanneer de bladeren aan het einde van de herfst op de grond vallen, zorgt dit voor een sprookjesachtig 'gouden tapijt'. Elk jaar komen er duizenden bezoekers naar de boeddhistische tempel Guanyin Gu om dit wonder te aanschouwen.

Ook de manier waarop de boom zich voortplant is uniek. In werkelijkheid produceren de bomen namelijk helemaal geen 'zaden', zoals we daarnet aangaven, maar eicellen! De bomen waren namelijk de voorlopers van de Spermatophyta: ze gingen niet alleen vooraf aan de evolutie van de zaadvorming, maar ook aan die van de vruchtvorming. Door deze bijzonderheid staan ze dicht bij de mens. De vrouwelijke boom kan namelijk pas eicellen aanmaken vanaf de adolescentie. En dat is bij een ginkgo-boom rond de 80 jaar. De boom heeft in Japan dan ook de bijnaam 'boom van opa en kleinzoon' gekregen. Degene die de boom plant, zal zelf waarschijnlijk nooit de bevrucht eicellen oogsten. Deze taak zal te beurt vallen aan de kleinzoon.

Van al deze bijzondere eigenschappen is er echter een die de kroon spant, en dat is de onfeilbare werking van de verdedigingsmechanismen van de boom. De Ginkgo biloba kent geen ziekte en wordt niet aangetast door parasieten. Hij is bestand tegen virussen, bacteriën, insecten, vervuiling, koude, droogte en zelfs tegen de meest verwoestende branden. Wat is het geheim van de ginkgo? Bij een brand scheidt de boom een soort sap af waardoor de boom bijna niet brandt. Zo overleefde in 1923 een Japanse tempel op miraculeuze wijze de grote brand in Tokio dankzij de haag van ginkgo-bomen die om het gebouw stonden. Dit maakt zoveel indruk dat de autoriteiten besloten het blad van de ginkgo te kiezen als embleem voor de stad.

Maar de ware kracht van de boom bleek pas op 6 augustus 1945. Nadat de Amerikanen Hiroshima hadden aangevallen met een atoombom, overleden 140.000 mensen aan de gevolgen ervan en werden in een straal van drie kilometer rondom de inslag ook tal van plantensoorten vernietigd. Onderzoekers waren dan ook buitengewoon verbaasd toen in het voorjaar van 1946, nauwelijks een jaar na het drama, een ginkgo biloba op nauwelijks een kilometer afstand van de inslag opnieuw knoppen begon aan te maken, terwijl de rest van het landschap nog een groot rampgebied was. Deze ginkgo, die symbool staat voor hoop en vernieuwing, maakt sindsdien deel uit van de constructie van een tempel die gewijd is aan het leven. In totaal overleefden vier exemplaren van de Ginkgo bilobade atoombom, hetgeen aantoont in welke mate de boom bestand is tegen mutagene stoffen zoals straling.

Al deze krachtige eigenschappen samen maken de ginkgo bijna onsterfelijk: de oudste exemplaren werden zo'n 4000 jaar oud en werden ongeveer 40 meter hoog... Overigens gaat er een verhaal dat de grondlegger van het Taoïsme, Lao Tseu, in zijn tijd een ginkgo plantte die vandaag de dag nog steeds leeft. Dat is zo'n 2500 jaar geleden.

De aangetoonde en de relatief nieuwe weldadige effecten

Toen onderzoekers eenmaal begrepen dat ze hier van doen hadden met een wel heel bijzondere bomensoort, realiseerden ze zich onmiddellijk dat deze boom nuttig zou kunnen zijn voor de mens. En daarin kregen ze gelijk. De Japanse bevolking had zich dit al veel eerder gerealiseerd, want de bladeren, maar vooral ook de 'eicellen' worden al eeuwenlang gebruikt in de traditionele geneeskunst om astma en doorbloedingsproblemen te behandelen.

Het duurde slechts een paar jaar voordat onze kennis de ervaringen van onze voorvaderen kon onderschrijven. In meer dan 200 onderzoeken naar de biologische effecten van ginkgo heeft men vast kunnen stellen dat het vooral de terpenen (ginkgoliden A, B en C, bilobaliden) en flavonoïden (kaempferol, quercetol, luteoline, etc.) zijn die verantwoordelijk zijn voor de gunstige effecten van ginkgo (3). Maar de weldadige werking lijkt bovenal het resultaat te zijn van de complexe synergie tussen de verschillende bestanddelen. Wat is synergie? Synergie is een fenomeen dat ontstaat wanneer verschillende stoffen elkaars werking onderling versterken, waardoor ze krachtiger zijn dan wanneer men de stoffen isoleert. Oftewel 1 + 1 is in dit geval niet 2, maar 3 of 4. Om dit principe te illustreren, noemt men vaak de combinatie van vitamine C en ijzer: naast de gebruikelijke, welbekende eigenschappen die vitamine C heeft, helpt de stof het lichaam eveneens met de opname van ijzer. Wanneer u vitamine C tegelijk inneemt met ijzer, dan heeft dit een groter effect dan wanneer u 's ochtends vitamine C inneemt en 's middags ijzer.

Op dit moment worden supplementen en medicijnen op basis van ginkgo gebruikt voor de behandeling van problemen die gerelateerd zijn aan de afname van de intellectuele vermogens. Ook worden ze gebruikt ter verbetering van de doorbloeding van de hersenen en het perifere vatenstelsel. In China staan in het Apothekersboek van de Republiek China (verschenen in 2010) ook CVA, angina pectoris, hart- en vaataandoeningen, dysfasie en een myocardinfarct genoemd als behandelindicaties.

Ginkgo en doorbloedingsproblemen

De meeste mensen die ginkgo biloba innemen, doen dat om doorbloedingsproblemen te verbeteren. Doorbloedingsproblemen kunnen zich op allerlei manieren voordoen. We noemen er een paar:

• Problemen met de perifere vaten van de microcirculatie
• Veneuze- en lymfatische insufficiëntie
• Problemen met het gezichtsvermogen en de reukzin als gevolg van doorbloedingsproblemen
• Syndroom en ziekte van Raynaud
• Vaataandoeningen van de onderste ledematen
• Terugkerende krampen (met name in de heupen, de dijen, de billen en de kuiten)
• Zware benen
• Verdoofd gevoel of regelmatig gekriebel in de benen
• Hypertensie (te hoge arteriële bloeddruk)
• Duizelingen

Er zijn verschillende bestanddelen die zorgen voor een gunstige effect bij deze problemen, maar de flavonoïden werken het sterkst in op dit gebied. Flavonoïden zijn vermaard vanwege hun effect op het gehele systeem van de doorbloeding (4-5). Ze zorgen ervoor dat de capillaire vaten zich ontspannen, ze verminderen de doorlaatbaarheid en versterken de doorbloeding van de hersenen op verschillende manieren:

• Ze verminderen ontstekingen doordat ze de Platelet-Activating-Factor (PAF) bestrijden (6-7). Dit molecuul is verantwoordelijk voor de viscositeit van het bloed en de ontstekingen in de vaten (8-9).
• Ze werken als kogelwerende vesten tegen aanvallen van vrije radicalen (10-12)). De toxische vrije radicalen die in ons bloed circuleren staan aan de basis van de aftakeling van onze bloedvaten, zoals we dat bijvoorbeeld zien bij atherosclerose.
• Ze verbeteren de stofwisseling van lipiden en glucose. Het is overduidelijk dat hyperglykemie (een te hoge bloedsuiker) een grote rol speelt bij de ontsteking van onze bloedvaten en bij de aftakeling van de bloedvatwanden (13) (grote hoeveelheden glucose stimuleren de afgifte van IL6, een pro-inflammatoire factor). Flavonoïden kunnen helpen dit proces te beperken doordat ze de afgifte van insuline stimuleren en de gevoeligheid voor insuline vergroten (14).
• Ze hebben een vaatverwijdend effect en verbeteren de stroming van het bloed door de bloedbaan(15-16).

Ginkgo biloba: bestrijdt het eveneens de veroudering?

Bijna alle cellen in ons lichaam beschikken over mitochondriën. Dit zijn een soort kleine fabriekjes die onze voedingsstoffen omzetten in energie voor ons lichaam. Omdat deze cellen veel energie nodig hebben, net als neuronen en spiercellen, is er meestal een grote hoeveelheid energie in de cellen aanwezig.

In deze kleine energiefabriekjes vinden complexe chemische processen plaats en het komt dan ook voor dat er voor de cel gevaarlijke elementen vrijkomen. Dit is een volstrekt normale situatie en het lichaam is uitgerust met een goed systeem van antioxidanten dat bescherming biedt tegen dit fenomeen. Maar die bescherming werkt maar tot een zeker punt. Wanneer de natuurlijke defensiemechanismen zwakker worden (bijvoorbeeld met het ouder worden), of wanneer er heel veel oxidatiemoleculen vrijkomen door externe factoren (vervuiling, sigarettenrook, Uv-straling, etc.), dan kan het lichaam die strijd niet winnen. Op dat moment ontstaat er onherstelbare schade in de cellen (17). Met name de cellen die veel mitochondriën bevatten lopen dan een groot risico, maar ook de mitochondriën zelf kunnen worden aangetast. Dat laatste is waarschijnlijk nog problematischer, want mitochondriën verwerken zeer gevoelige bouwstoffen. Voortdurende aanvallen tasten de structuur aan, waardoor gevaarlijke elementen kunnen lekken. Dat heeft weer tot gevolg dat de hele cel aan het wankelen wordt gebracht. Wanneer er verder niets wordt gedaan om dit proces te stoppen, dan kan de schade gigantisch worden. Het hele lichaam wordt aangetast. Gelukkig heeft de beschadigde cel nog een laatste truc in handen, namelijk zelfvernietiging.

Dat is precies wat er lijkt te gebeuren bij het proces van cognitieve aftakeling en bij bepaalde aandoeningen, zoals de ziekte van Alzheimer (18). Wanneer de werking van de mitochondriën wordt aangetast ontstaat er onherstelbare schade aan de cellen (en aan de eiwitten die de cel aanmaakt). De cel wordt hiermee aangezet tot zelfvernietiging. Dit proces gaat niet op voor neuronen. Het probleem is dat neuronen zich niet kunnen delen en dat niet elke cel die verdwijnt vervangen wordt (19)...

Onderzoek heeft aangetoond dat ginkgo biloba in staat is in te werken op dit pathologische proces, doordat de aanwezige bilobalides de 'lekkage' tegengaan en doordat ze de barrières van de mitochondriën beschermen tegen aanvallen van antioxidanten (20-23). Op de langere termijn kan dit een kolossaal verschil maken: de aanmaak van energie neemt toe (minder 'lekkage') (24-25), de zelfvernietiging van neuronen en (spier)cellen neemt af en de netwerken van neuronen blijven behouden, waardoor onze herinneringen intact blijven en we over onze volledige cognitieve vermogens kunnen blijven beschikken (26) ...

Weldadige effecten van ginkgo op het geheugen

Van alle extracten die getest zijn op het gebied van de cognitieve functies, is het extract van Ginkgo biloba ongetwijfeld het vaakst klinisch getest. De populariteit van ginkgo biloba voor de cognitieve vermogens komt namelijk niet alleen voort uit de gunstige effecten van de stof op de mitochondriën. We kunnen nog minimaal 3 andere mechanismen onderscheiden:

• Het verhoogt de serotonine in de synapsen, waardoor de activiteit van de hippocampus toeneemt. Dit is een structuur die betrokken is bij de opslag van informatie in het geheugen.
• Het beïnvloedt de expressie van genen die belast zijn met het controleren van de groei van de synapsen in de neuronen (27).
• Het vermindert de activering van NF-kB, een ontstekingsbevorderend molecuul dat betrokken is bij de afsterving van neuronen.

De afgelopen jaren zijn er tal van klinische essays gepubliceerd. Ze hebben nieuw licht geworpen op de werking van ginkgo in de hersenen. Uit twee meta-analyses kwam naar voren dat ginkgo significant effectiever was dan een placebo (28-29). Het onafhankelijke Duitse wetenschapsinstituut IQWiG kwam reeds in 2009 tot de conclusie da ginkgo een gunstig effect had, met name als het gaat om de verbetering van de dagelijkse cognitieve functies (30).

Deze bijzondere boom zou dan ook zeer nuttig kunnen zijn voor mensen met een risico op het ontwikkelen van dementie. Maar het zou eveneens zeer zinvol kunnen zijn voor tal van andere cognitieve problemen, zoals:

• Concentratieproblemen
• Geheugenstoornissen
• Verwardheid
• Stemmingsproblemen
• Duizeligheid
• Hoofdpijnklachten
• Motivatieproblemen
• Zwakke cognitieve vermogens

Zijn er bijwerkingen?

Is ginkgo biloba ‘te mooi om waar te zijn’? Als iets te mooi lijkt om waar te zijn, dan blijft er vaak iets verborgen. Maar ginkgo biloba is hierop een uitzondering: verschillende meta-analyses hebben uitgewezen dat ginkgo biloba maar zelden bijwerkingen heeft. Het wordt over het algemeen zeer goed verdragen.

Als er al bijwerking zijn, dan kunnen deze meestal worden verklaard door het vaatverwijdende effect van ginkgo. Dit kan bij het begin van de supplementinname leiden tot lichte hoofdpijn. Om dit te voorkomen, kan men het beste beginnen met kleine doses die geleidelijk aan en indien nodig uitgebreid worden. Omdat ginkgo de neiging heeft het bloed wat vloeibaarder te maken, is het niet geschikt voor zwangere vrouwen en hemofiliepatiënten.

Wat is de juiste dosering van ginkgo biloba?

In de meeste klinische testen liep de periode van inname tussen de 22 en 26 weken. Daarbij werd een dosis gebruikt van 120 tot 240 mg droog extract per dag (31). Dit is conform de aanbevelingen van de Commission E, de WHO en de IQWiG. Omdat het enige tijd kan duren voordat de gunstige effecten van ginkgo zich duidelijk manifesteren, verdient het de voorkeur minimaal 2 tot 3 maanden te wachten voordat de doeltreffendheid wordt beoordeeld.

Wie een maximaal effect beoogt, kan het beste kiezen voor extracten die ten minste 20% aan flavonoïden bevatten en ten minste 6% aan terpenen. Er zijn te veel extracten van ginkgo biloba verkrijgbaar van een matige kwaliteit. Vaak is de prijs van deze extracten abnormaal laag. En dat is wel degelijk ‘te mooi om waar te zijn’: de ginkgo biloba is een zeldzame boom en de antioxidanten die het extract bevat zijn zeer zeldzaam! De kwaliteit van het eindproduct is in hoge mate afhankelijk van de productie, de verzorging van de bomen en de verpakking van de kwetsbare stoffen in de capsule. Het supplement Ginkgo Biloba 60 mg voldoet aan alle hierboven genoemde omstandigheden. Het is zelfs speciaal ontwikkeld op basis van wetenschappelijke onderzoek.

Bent u vooral in ginkgo biloba geïnteresseerd vanwege de gunstige effecten voor de cognitieve vermogens, dan heeft u wellicht ook belangstelling voor Smart Pills, dat een unieke noötropische samenstelling heeft waarin ginkgo biloba gecombineerd wordt met andere natuurlijke producten die de intellectuele vermogens versterken. Zo kunt u genieten van de zogenaamde 'flow', een soort mentale staat die gekenmerkt wordt door een uitzonderlijke helderheid, terwijl u tegelijkertijd uw cognitieve vermogens voor de langere termijn behoudt....

Voor wie is dit artikel extra belangrijk

Iedereen die het risico op cognitieve achteruitgang loopt of die lijdt aan problemen met de doorbloeding zou dit artikel nog eens goed moeten lezen. Voor deze mensen zijn de gunstige effecten van ginkgo namelijk buitengewoon interessant. Welke mensen vallen er onder deze groep?

• Mensen met diabetes.
• Mensen met overgewicht.
• Rokers.
• Mensen met een te hoge bloeddruk.
• Mensen met een familiegeschiedenis van aandoeningen op het gebied van de perifere doorbloeding.
• Mensen die niet voldoende bewegen.
• Mensen met een te hoog cholesterolgehalte.
• Mensen boven de 50, met name vrouwen.
• Mensen die een ouder, broer of zus hebben met de ziekte van Alzheimer.
• Mensen van Spaanse- of Afro-Amerikaanse afkomst (omdat zij 2 maal zoveel risico hebben om Alzheimer te ontwikkelen (32).

Ter afsluiting nog even dit over het woord 'ginkgo': in het Nederlands spreekt men de 'g' aan het begin gewoon op z'n Nederlands uit ('Gink - Go), en niet als een 'DJ' (zoals dat vaak in het Engels wordt gedaan). Wie deze naam hanteert, geeft uiting aan zijn respect voor deze eeuwenoude reus.