Een gesprek over kanker dat u graag eerder had willen lezen

Een van mijn vriendinnen heeft net gehoord dat ze borstkanker heeft. 44 jaar, sportief, vegetariër... Vreselijk.Vorig jaar heeft ze haar man verloren bij een auto-ongeluk. Ik vraag me af of dat niet de oorzaak is van dit alles...

Wat naar voor je vriendin. Zo'n traumatische ervaring zal zeker niet hebben geholpen, maar je moet weten dat dit niet de oorzaak van haar kanker kan zijn...De tumor die de artsen hebben gevonden bevat minimaal één miljard kankercellen.In het begin was er echter maar een enkele cel. Een kankercel die zich in tweeën gedeeld heeft in twee identieke cellen. Die hebben zich weer gedeeld waardoor er vier, acht, zestien, tweeëndertig waren. En zo ging dat verder, totdat er 1 miljard waren.

Om van die ene cel tot een miljard cellen te komen, dient deze ‘operatie celdeling’ maar liefst 33 keer te hebben plaatsgevonden. De deling kost heel veel energie en er kan veel tijd overheen gaan: bij borstkanker denkt men dat dit ongeveer 4 maanden duurt. Een simpel rekensommetje maakt duidelijk dat de eerste kankercel er dus al minimaal 132 maanden geleden zat (4 x 33 maanden), oftewel 10 jaar! Dus als er al een gebeurtenis was die de tumor veroorzaakt heeft, dan heeft die gebeurtenis zich al 10 jaar geleden voorgedaan...

10 jaar geleden? Toen ze 34 jaar was? Waarom?Op die jonge leeftijd?

Weet je, kanker krijgen, dat is zoiets als een 'loterij': natuurlijk wil niemand deze loterij winnen! Maar helaas: we spelen allemaal mee. We kunnen elke dag namelijk dit gevreesde lot toebedeeld krijgen, oftewel:elk dag van ons leven kan deze gevreesde kankercel ontstaan.De kans dat dit gebeurt is ontzettend klein, maar we zijn met velen, dus er zijn dagelijks mensen die dit overkomt.

Het is dus gewoon domme pech?

Wacht, ik ben nog niet klaar met mijn beredenering. Het gaat hier namelijk wel om een hele bijzondere 'loterij': het aantal 'tickets' dat we ontvangen om kans te maken op het gevreesde lot varieert namelijk per persoon. Zo ontvangen rokers bijvoorbeeld meer tickets dan anderen. Mensen die vaak onbeschermd in de zon zitten, of die niet voldoende slapen, ontvangen eveneens meer tickets dan anderen. Dat wil niet zeggen dat ze ook daadwerkelijk het fatale lot krijgen toebedeeld, maar de kans hierop is groter dan bij de mensen die slechts een ticket krijgen. Er zijn ook mensen die heel veel tickets verzamelen omdat ze als het ware grossieren in risicofactoren voor het ontstaan van kanker, zoals obesitas, een sedentair leven, een slechte voeding, een hoge alcoholinname, roken... De statistieken voor mensen met zoveel tickets zijn duidelijk (tenzij je heel veel geluk hebt, dat gebeurt ook):uiteindelijk ontvang je de gevreesde prijs. Wat je ook moet weten, is dat 5 tot 10% van de kankers een genetische oorsprong hebben: zonder het te weten, ontvangen mensen dus meer tickets dan anderen van dezelfde leeftijd, ook als ze zich zo min mogelijk blootstellen aan de risicofactoren.

Helaas kan het dus ook gewoon zo zijn dat je deze 'loterij' wint terwijl je maar een paar tickets hebt. Misschien is dat wel met je vriendin gebeurd...

Hoe en wanneer ontstaat kanker?

Ja, dat denk ik ook. Ze leefde altijd heel gezond... Maar hoe heeft dit nou kunnen gebeuren? Wat is er 10 jaar geleden gebeurd toen die eerste kankercel verscheen?

Je moet weten dat ons lichaam uit biljarden cellen bestaat. Maar het is allemaal begonnen met een cel, net als bij de tumor van je vriendin. Die eerste cel is het resultaat van een ontmoeting tussen een spermacel en een eicel tijdens de bevruchting. Die eerste cel heeft zich gedeeld, waarna er twee cellen ontstonden. Die deelden zich weer op in vier en die deelden zich ook weer. Zo ging het verder totdat er tenslotte een enorme en complexe hoeveelheid cellen gevormd was.

Ik zeg complex, omdat cellen zich niet alleen maar simpelweg delen:ze specialiseren zich namelijk ook nog. Afhankelijk van waar ze zich bevinden in het lichaam nemen ze bepaalde taken op zich en krijgen ze een specifieke vorm. Cellen van de longen lijken in niets op bloedcellen, en ook niet op hersencellen of levercellen. Elk van deze celtypes heeft een specifieke vorm en een specifieke functie.

Maar wat is nu eigenlijk een cel?

Je zou het kunnen zien als een soort 'plastic zak' die materialen vervoert die nodig zijn voor de deling en voor een goede werking. De inhoud van de plastic zakken varieert per celtype. Zo bevatten bloedcellen niet zoveel materiaal, want de hemoglobine neemt veel plaats in. Hemoglobine zorgt immers voor het transport van zuurstof vanaf de longen naar de rest van het lichaam. Levercellen daarentegen bevatten heel veel 'materiaal'. Dit hebben ze nodig om het lichaam constant te kunnen ontgiften: het zijn dus als het ware kleine biochemische fabriekjes.

En wat is er eigenlijk levend aan deze 'plastic zakken'?

We noemen ze 'levend' omdat ze in staat zijn fantastische producten te maken op basis van de 'receptenboekjes' die ze altijd meedragen. Die 'receptenboekjes', dat zijn de genen. De boekjes zijn keurig opgeruimd in een 'bibliotheek', oftewel in de chromosomen. Deze recepten staan natuurlijk niet op papier, maar op zeer fijne vezeltjes die we DNA noemen. Als we al deze vezeltjes van een cel achter elkaar zouden leggen, dan zouden we een streng krijgen van maar liefst 4 meter!

De recepten zijn ook niet geschreven met het ons bekende alfabet, maar met een veel eenvoudiger systeem. Dit noemen we de genetische code. Deze code bestaat slechts uit 4 letters, maar de zinnen in de recepten kunnen heel lang zijn. De mogelijkheden zijn dus eindeloos. Dankzij deze recepten kan een cel zich dus delen. Wanneer een cel het juiste signaal ontvangt, kiest het de recepten die van toepassing zijn en begint ze uit te voeren. En dat doet die cel heel nauwkeurig. Er zijn recepten die zorgen voor de aanmaak van 'bouwmaterialen', zoals eiwitten; andere recepten zorgen ervoor dat de materialen correct worden samengevoegd. Weer andere recepten zorgen ervoor dat bepaalde specifieke recepten niet meer toegankelijk zijn. Dat zijn wel heel bijzondere recepten: het gaat hier namelijk om de zogenaamde genschakelaars. Dit zijn uiterst belangrijke recepten, want ze zorgen er voor dat een cel in bepaalde specifieke levensfases geen toegang heeft tot een aantal recepten.

Weet je nog wat ik net zei: de cellen beschikken over speciale recepten om zich te delen en een meercellig wezen te produceren. Zodra de groei van dit wezen echter voltooid is, is het recept voor de celdeling niet meer echt belangrijk voor de cel. Dat recept kan zelfs gevaarlijk zijn: stel je eens voor dat een long zich alsmaar zou blijven delen. Dan zou er een totaal misvormde long ontstaan! Daarom beschikt de cel over speciale schakelaars die specifieke recepten kunnen 'vergrendelen' op het moment dat de cel het recept niet meer nodig heeft. Deze receptenboeken staan nog wel in de bibliotheek, maar de boeken kunnen niet worden geopend omdat er een vergrendeling opzit.

Alleen in zeer urgente situaties kan het nodig zijn opnieuw een beroep op deze receptenboeken te doen. Wanneer je valt en je loopt een schaafwond op aan je knie, dan moeten de cellen zich natuurlijk wel opnieuw kunnen delen om de dode of beschadigde cellen op te ruimen. Er zijn dus ook andere recepten die in geval van nood (fractuur, wond, afsterving cellen) de vergrendeling kunnen kraken. Het raadplegen van deze recepten is dus een uitzondering en wordt geregeld oor de zogenaamde tumorsuppressorgen.

Dit hele proces wordt in de cel op een zeer verfijnde wijze aangestuurd. Als de genschakelaars en de tumorsuppressorgenen opeens van slag zouden raken, dan zou de cel opeens toegang kunnen hebben tot gevaarlijke recepten. Deze genen zijn dan ook de bewakers van de bibliotheek:als ze iets verkeerd doen, kan de cel niet meer normaal functioneren. En dat is nu precies wat er met kanker gebeurt: er is iets mis met de schakelgenen en de tumorsuppressorgenen.

De mogelijke oorzaak en oorsprong van kanker

Hoe komt het nu dat deze storing ontstaat? Waarom ontspoort de boel opeens?

Ik vertelde net al even dat de cellen een alfabet van vier letters gebruiken om de recepten te lezen. Ze ontcijferen hele lange zinnen die bestaan uit aan letters die in een zeer strikte volgorde achter elkaar zijn gezet. De betekenis van de zin, en dus die van het recept, is afhankelijk van de volgorde van deze letters.

Stel, we zouden in een receptenboek uit je keuken alle letters 'n' veranderen in een andere letter. Je zult de recepten dan waarschijnlijk nog steeds wel begrijpen. Maar wijzig je in een genetische code op die manier een letter, of haal je er een letter tussenuit, dan kan de betekenis van de zin volledig anders worden. De cel leest iets anders en krijgt niet meer de juiste aanwijzingen. Er kunnen dan twee dingen gebeuren: Ofwel de cel stopt met het volgen van het recept omdat het nergens toe leidt, ofwel de cel gaat door met het lezen van de foutieve instructies en maakt foutieve materialen aan die niet voldoen aan de oorspronkelijke voorschriften. In beide gevallen is er sprake van een ramp!

Gaat het om een recept dat andere recepten kan vergrendelen of raadplegen - zoals de schakelgenen - dan kan dat rampzalige gevolgen hebben. Het kan zijn dat een cel precies het omgekeerde doet van hetgeen er gevraagd werd. Zo kan het gebeuren dat de cel een recept toegankelijk laat, terwijl dat recept tegen elke prijs vergrendeld zou moeten blijven. Anders gezegd: een cel kan opeens het vermogen hebben om zich opnieuw te delen, terwijl dat recept dat hiervoor nodig is lange tijd helemaal niet beschikbaar was voor de cel.

Maar hoe komt het dat er opeens fouten in dat zogenaamde receptenboek komen?

Dat wilde ik net gaan uitleggen. Cellen hebben energie nodig om al hun functies uit te kunnen voeren. Heel veel energie. Zoals auto's benzine nodig hebben om vooruit te komen, zo hebben cellen suiker en zuurstof nodig. Elke cel beschikt dus over kleine fabriekjes die zuurstof en suiker 'verbranden' om zo energie vrij te maken. Dit ingenieuze mechanisme, dat miljoenen jaren geleden is ontstaan, is echter niet perfect.

Bij de 'verbranding' van zuurstof in de cellen komen hele gevaarlijke deeltjes vrij in de cel. Deze deeltjes zijn net kleine stalen kogeltjes die zich heel snel door de cel verplaatsen met een soort flippers. De kogeltjes schieten alle kanten op en beschadigen alle celstructuren, dus ook de membranen, die de kogeltjes binnen in de cel houden. Ze beschadigen ook het genoom, waarin de fameuze recepten liggen opgeslagen.

De botsende deeltjes kunnen schade aanrichten bij proteïnes en vetzuren in het membraan. Maar die schade is tijdelijk, want de cel is in staat om de kleine wereld snel weer te herstellen. Dankzij de receptenboeken in de bibliotheek. Maar wat als deze kleine kogeltjes keihard tegen die boeken aanbotsen die de informatie bevatten om de cel te kunnen herstellen? Wat gebeurt er dan? De kogeltjes maken een deel van het recept kapot of wisselen letters om. De consequenties zijn onvoorspelbaar en gevaarlijk: kan het recept nog wel gelezen worden?

Dat is precies wat er op dit moment gebeurt in onze cellen: de kleine oxidatieve kogeltjes botsen keihard en volstrekt onwillekeurig tegen de structuren van de cel.

Maar dat zou betekenen dat die schade na de geboorte direct begint!

Ja, dat klopt.Maar daar heeft ons lichaam iets op bedacht: het maakt non-stop stoffen aan die deze stalen kogeltjes kunnen blokkeren. Dit zijn de zogenaamde antioxidanten, een term die we vaak tegenkomen in de media. Ze werken als een soort kogelvrij vest en ze offeren zich op door de structuren van de cel te beschermen tegen de kogeltjes.

Dus eigenlijk is het constant oorlog in onze cellen? En zijn die antioxidanten dan wel sterk genoeg? Ik vraag het wel, maar ik weet eigenlijk het antwoord al...

In normale omstandigheden zijn ze zeer doeltreffend. Het lichaam maakt ze constant aan en gebruikt ook antioxidanten uit onze voeding, zoals vitamine C, vitamine E en flavonoïden. Dat betekent dat het lichaam met de goede voeding, mits het over alle elementen beschikt om antioxidanten te maken, de stalen kogeltjes relatief goed kan neutraliseren.

In afwijkende omstandigheden is het echter zo dat de cellen gebombardeerd worden met stalen kogeltjes. Als de voeding dan ook nog eens slecht is, kunnen de antioxidanten hun werk niet goed doen. Het aantal botsingen neemt dat toe. De onbalans die dan ontstaat noemt men ook wel oxidatieve stress. Het probleem is dat deze situatie, die in wezen abnormaal is, steeds normaler begint te worden...

In welke gevallen ontstaan er heel veel van deze schadelijke 'kogeltjes'?

Er zijn nogal wat omstandigheden die zorgen voor een drastische toename van het aantal kogeltjes. Sigarettenrook, alcohol, zonlicht, pesticiden en asbest zorgen voor een enorme toename van de kogeltjes in onze cellen. Het aantal kogeltjes neemt ook toe bij stress, bij onvoldoende slaap, bij overgewicht en bij een ongezond eetpatroon.

Soms neemt het aantal antioxidanten (kogelwerende vesten) af, bijvoorbeeld wanneer men slecht eet of wanneer men ouder wordt. Hoe ouder we worden, hoe inefficiënter ons lichaam wordt in het aanmaken van antioxidanten.

Of er nu meer kogeltjes komen, of minder antioxidanten, het resultaat voor ons lichaam is hetzelfde: de kogeltjes hebben de overmacht en de kans op het ontstaan van mutaties neemt toe.

OK, ik begrijp wat je bedoelt. Kanker ontstaat dus wanneer er een mutatie ontstaat in een van de 'gevoelige' recepten.

Nee, nog niet. Op dat moment beschikt het lichaam toch nog over opties om het ergste te voorkomen! Stel, het ongeluk doet zich voor dat die botsingen zorgen voor 'mutaties' in de belangrijke genen, zoals in de schakelgenen. De cel heeft dan twee strategieën.

De eerste is het inschakelen van een permanente 'patrouille' die de status van de recepten controleert. Deze patrouille inspecteert de DNA-vezels van de letters die ze detecteren met een eerder genomen 'foto' van deze letters. Ontdekken ze een fout, dan knippen ze de vezel af en gooien ze het foute stuk weg. Ze maken een nieuw stuk aan en zetten dit aan het overgebleven stuk vezel vast. Die patrouille is daar ontzettend druk mee. Er is een nadeel: de patrouille is erg goed in het opsporen van fouten, maar minder goed in het repareren! En dus komt er een moment dat ze niet de goede letter kopiëren.

De cel heeft dan ook nog een tweede controlesysteem. Mocht het de verkeerde kant op gaan, dan heeft de cel nog een duivels recept in de bibliotheek dat ervoor zorgt dat de cel zelf 'opgeblazen' wordt. Dit recept - ook wel apoptose - genoemd, leidt in feite tot de aanmaak van een ‘knop’ waarmee de cel zichzelf kan opblazen. Liever sterven dan de kans lopen dat de hele omgeving eraan gaat. Wat een altruïstische daad!We merken er zelf niks van, want wat is nu een dode cel in verhouding met de miljoenen gezonde cellen waarover we beschikken?

Je zou zeggen dat het lichaam hiermee een onfeilbaar systeem heeft! Wat is dan het probleem?

De systemen zijn namelijk bijna onfeilbaar. Bijna, dus niet helemaal. Aangezien we dagelijks getroffen worden door miljoenen mutaties in die miljarden lichaamscellen, en we ook nog vaak ouder dan 80 jaar worden, oftewel ouder dan 29.000 dagen, kunnen we ons niet permitteren om een bijna feilloos systeem te hebben.

De waarschijnlijkheid dat er zich een kritieke mutatie voordoet op hetzelfde moment dat de andere systemen falen (en de knop voor het laten 'ontploffen' van de cel niet werkt) is uiterst klein, maar statistisch gezien komt deze situatie meerdere keren in een mensenleven voor. En een keer is genoeg...

Meerdere keren in een leven, zeg je? Dat betekent dat ons lichaam nog meer mechanismen heeft om kanker te voorkomen, of niet?

Wanneer er een kankercel ontstaat, dan noemen we dat de 'initiatiefase'. Dan spreken we echter nog lang niet over kanker. De kankercel die net ontstaan is moet zich nog delen in twee cellen, die zich vervolgens weer moeten delen tot vier, etc.Dit proces van celdeling is net eenvoudig. Een cel dient voor een deling zijn genetische en cellulaire materiaal te verdubbelen. Hiervoor heeft de cel veel energiereserves nodig. Daarvoor dient de cel gemakkelijk te kunnen beschikken over zuurstof en suikers. Het probleem is echter dat dit eigenlijk cellen zijn die het lichaam niet had gepland. Ze zijn dan ook niet geïntegreerd in het netwerk van bloedvaten! In het begin lossen ze dit op door voeding te 'stelen' van gezonde naastgelegen cellen. Wanneer de massa kankercellen echter te omvangrijk wordt, kan dit niet meer. Op zo'n moment sterft de nieuwe tumor vaak bij gebrek aan zuurstof.

Maar er kan dus een ongepaste mutatie plaatsvinden waardoor een cel de mogelijkheid krijgt een vergrendeld gen te reactiveren. Deze ongeplande reactivering van het gen kan ervoor zorgen dat de cel het lichaam 'vraagt' om geïntegreerd te worden in circulatie van het bloed en het netwerk van bloedvaten. De cel scheidt hiervoor bepaalde stofjes af die ervoor zorgen dat de bloedvaten richting de cel groeien. De cel zorgt ervoor dat de bloedvaten een soort omleiding gaan aanleggen!

Jeetje, dat is ongelofelijk. En de naastgelegen cellen merken daar niets van? En ons immuunsysteem dan?

Nou, dat is ook een bijzonder verhaal. In normale omstandigheden herkent het immuunsysteem alles wat onbekend of afwijkend is. Dit wordt dan direct aangevallen. De schildwachten, oftewel de 'macrofagen', zoeken de indringers en afwijkende elementen op en hakken ze in stukken. Daarna laten ze deze stukken aan immuuncellen zien (de lymfocyten), zodat zij leren om hierop te jagen. Op deze manier worden er dagelijks honderden alarmberichten verzonden!En tussen al deze alarmberichten zitten ook berichten over kankercellen. We zijn er ons natuurlijk niet van bewust, maar ons immuunsysteem voorkomt op deze manier regelmatig het begin van een tumor.

In die fase kunnen zich nieuwe mutaties voordoen. Maar je voelt het al een beetje aankomen: sommige kankercellen beschikken over een hele bijzondere camouflagetechniek. Ze hullen het gehele membraanoppervlak in een soort van kleefstof, waardoor celafval van andere cellen en soms zelfs kleine gezonde cellen aan het oppervlak blijven plakken. Door dit 'camouflagepak' kunnen ze volledig onopgemerkt langs de schildwachten van het lichaam komen!

De meest fragiele cellen worden eruit gepikt door de macrofagen, maar er hoeft er maar in door de mazen van het net te glippen - een cel die slimmer is dan de anderen - en deze cel kan zich incognito delen en nog meer cellen aanmaken (die ook goed gecamoufleerd zijn). Sommige kankercellen pakken het anders aan: ze zijn in staat om de macrofagen en lymfocyten in slaap te laten vallen! Dit doen ze door stoffen af te scheiden die op een slaapmiddel lijken.

Wat kan het lichaam hiertegen doen?

Ik begin het te begrijpen. De mutaties ontstaan willekeurig op de uiteinden van het DNA, maar we hebben een zekere controle over de 'tools' die belast zijn met de reparatie en vernietiging van kankercellen, nietwaar? En we kunnen ervoor zorgen dat het aantal mutaties zo klein mogelijk blijft.

Precies. De risicofactoren waarover we het net hadden, vergroten op meerdere manieren de kans op kanker. Neem nu sigarettenrook: dat zorgt voor een zwaar bombardement van kogeltjes op de celstructuren. De antioxidanten zijn al snel in de minderheid en het aantal botsingen neemt toe. En je snapt het inmiddels: hoe meer botsingen, hoe groter de kans dat een van de belangrijke genen wordt geraakt. Maar dat is nog niet alles : de tabak maakt het immuunsysteem ook nog eens zwakker. Het zorgt er namelijk voor dat de lymfocyten die de kankercellen moeten opzoeken en vernietigen niet meer zo goed werken.... Dat geldt ook voor de bestrijding van luchtvervuiling, pesticiden en toxische stoffen die tijdens het werk vrijkomen.... En voeding die arm is aan fruit en groenten levert het lichaam onvoldoende antioxidanten van buitenaf, waardoor het aantal botsingen op de DNA-vezels toeneemt en de kans op mutaties op de langere termijn groeit.

Het grote aantal opeenvolgende botsingen dat zich in de loop der jaren voordoet, zorgt voor kleine verstoringen in de werking van het 'gereedschap' van de cel, een fenomeen dat op zijn beurt weer zorgt voor meer botsingen. Dat is de reden dat de kans op kanker toeneemt als we ouder worden: de systemen van de antioxidanten en de herstelmechanismen werken dan minder efficiënt. En hoe minder efficiënt deze systemen werken, hoe meer mutaties. Hoe meer mutaties, hoe minder de systemen werken. Op het einde gaat alles een stuk sneller.....

Je zei net dat borstkanker ook een genetische oorsprong kan hebben, toch?

Weet je nog dat ik je vertelde over de patrouille die de staat van de boeken (de genen) controleert in de bibliotheek? Dat die patrouille letter voor letter controleert of er afwijkingen zijn? Nou, bij ongeveer 2 op de 1.000 vrouwen is het recept dat dient voor de werking van die patrouille vanaf de geboorte al een beetje beschadigd. De technische term die men hiervoor gebruikt is een mutatie van de BRCA1- en BRCA2-genen. Door deze mutatie kan de patrouille wel controles uitvoeren, maar de patrouilleleden zijn minder goede toegerust waardoor foutjes vaker onopgemerkt blijven.

Bij deze vrouwen volgen mutaties zich dus sneller achter elkaar op! De kans op kanker is dus veel groter... Al blijft ook hier het geluk en het ongeluk een rol spelen: niet alle vrouwen met dit gen ontwikkelen systematisch borstkanker. Zoals ik net heb uitgelegd, ontvangen ze wel meer tickets voor de 'loterij' dan anderen. De statistieken spreken voor zich: 40 tot 85% van deze vrouwen heeft voor het 70e jaar borstkanker, terwijl dat bij de algehele bevolking 10% is. We spreken hier van een erfelijke aanleg. Een behoorlijk nadeel dus...

En hoe zit het met fysieke activiteit? Stress?

Men denkt dat een goede stressbeheersing en voldoende beweging allebei bijdragen aan het verslaan van jonge kankercellen. Dankzij fysieke activiteit worden lymfocyten sneller, doeltreffender en oplettender. Een goed werkend immuunsysteem kan bepalend zijn op het moment dat een tumor echt kwaadaardig begint te worden. Dat is het moment waarop de ontwikkeling gestopt moet worden, nog voordat de kankercel met zijn geavanceerde camouflagetechniek begint.

Met stress lijkt het wat ingewikkelder. Recent onderzoek lijkt te suggereren dat stress tal van aspecten in de strijd tegen kanker negatief kan beïnvloeden.We weten bijvoorbeeld dat chronische stress de afscheiding van stresshormonen (catecholamines) bevordert. Dat zijn moleculen die een groot aantal lichaamsprocessen beïnvloeden: ze verhogen de hartslag, verminderen de kwaliteit van de immuunreactie, activeren (tijdelijk) bepaalde genen die gerelateerd zijn aan celproliferatie, desactiveren andere genen die gerelateerd zijn aan de zelfvernietiging van de cel (oftewel de genen die de fameuze 'knop voor zelfontploffing' bedienen), stimuleren de groei van bloedvaten (waardoor bepaalde tumoren ontkomen aan verstikking), bevorderen ontstekingen (een verschijnsel dat het aantal oxiderende 'kogeltjes' verhoogt)...

Dus het klopt toch wel een beetje, wat ik over mijn vriendin zei! Misschien heeft het verlies van haar man de kanker niet veroorzaakt, maar het heeft zeker bijgedragen aan de verdere ontwikkeling ervan?

Inderdaad, dat is heel waarschijnlijk. Er zijn heel veel onderzoeken die aantonen dat veel stress of een psychologisch drama (verlies van een dierbare, in de steek gelaten worden) kan bijdragen aan het ontstaan van kanker, aan het niet-detecteren van kanker door het lichaam en aan de progressie van kanker.

Een van de eerste onderzoeken over dit onderwerp betrof trouwens een onderzoek naar borstkanker.Reeds in 1893 viel het een chirurg op dat van de 250 mensen met borstkanker in zijn ziekenhuis er 156 op enig moment in hun leven een markant persoonlijk drama hadden meegemaakt (1). Eigenlijk hebben we dat pas de afgelopen 20 jaar kunnen aantonen. In 2008 registreerden professor Chida en zijn team (2) 165 studies die aantoonden dat stress de incidentie van kanker doet toenemen bij gezonde mensen, 330 ander studies die aantoonden dat stress de overlevingskans bij mensen met kanker verminderde en 53 studies die aantoonden dat stress de mortaliteit door kanker verhoogt. Twee jaar later bevestigt professor Pinquart de pshychogenetische factor van kanker (3) door de impact van wanhoop en angst op dit proces aan te tonen.

Sommige onderzoeken lijken aan te tonen dat het niet de stress zelf, maar de manier waarop we er mee omgaan kanker kan bevorderen. We weten natuurlijk dat iedereen anders reageert op stress. Hoe we omgaan met stressvolle omstandigheden, depressies of zwaarmoedige gevoelens verschilt van mens tot mens....

Dus je zegt eigenlijk dat het ook na de diagnose belangrijk blijft om goed om te gaan met stress?

Jazeker!En dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Stel je voor: je krijgt vandaag te horen dat er kanker bij je is geconstateerd. Je wereld stort in!Het heeft allemaal geen zin meer, alles lijkt onbelangrijk. Je wordt helemaal lamgeslagen door stress en emoties. Het is ontzettend moeilijk om op zo'n moment je stress in toom te houden en positief te blijven, hoewel dit twee succesfactoren zijn als het gaat om de strijd tegen kanker.

Je kunt niet stoppen met piekeren en je vraagt je af hoe het allemaal zal aflopen. Slapen lukt ook niet meer zo goed.... En als je moe wordt, lijken de problemen nog groter. Het wordt steeds moeilijker om de stress de baas te blijven. Je komt in een vicieuze cirkel terecht. Het is een schadelijke cirkel, want slaap speelt een belangrijke rol bij de respons van het immuunsysteem. Ik denk dat dit een van de redenen is dat mensen op zoek gaan naar een andere strategie. Mensen weten dat stress, voeding en slaap natuurlijke wapens zijn die je tijdens een strijd goed moet onderhouden.

Conventionele behandelingen, aanvullende behandelingen of beide?

Zijn de conventionele behandelingen wel zo effectief als men beweert?

Natuurlijk.Mensen twijfelen hierover steeds meer omdat de media hen hierover steeds minder informeren. De ene dag lees je een persbericht over een wonderbaarlijke therapie en de volgende dag lees je in hetzelfde blad dat de therapie helemaal niet deugt. De media - althans een deel van hen - hebben verhalen nodig met een sensationele titel, want dat trekt lezers aan. Maar op een gegeven moment zien de lezers ook dat heel veel artikelen snel in elkaar gezet zijn. Er is onvoldoende onderzoek gedaan naar de achtergronden, er wordt uitgegaan van de korte termijn en er is niet zelden sprake van belangenverstrengelingen. Logisch dat mensen gaan twijfelen.Niet alleen aan de media, maar ook aan de autoriteiten! En als je getroffen bent door kanker, zit je vol twijfel: je bent immers wanhopig, je kritisch geest werkt niet meer en je wordt gemakkelijker verleid tot wonderbaarlijke oplossingen. Zelfs de meest rationele personen worden hierdoor overvallen. Dat is heel menselijk! Soms komt dat omdat ze tijdens de chemotherapie en de bestralingen veel te verduren hebben gehad. Ze willen niet langer lijden. Het lezen van bepaalde zaken kan dan heel geruststellend werken...

Helaas zijn er ook mensen die dit verschijnsel heel goed begrijpen en die dit zelfs proberen uit te buiten door mensen te laten geloven dat hun methode doeltreffender werkt dan de klassieke behandelingen. Dat is iets dat we echt moeten bestrijden. Een in 2017 opgestelde studie van professor Johnsson toonde aan dat mensen met niet-gemetastaseerde kanker die de klassieke behandeling weigerden (en dat zijn er steeds meer) en die kozen voor alternatieve behandelingen 6 maal meer kans hadden om te overlijden.

Wat vreselijk! Dus die alternatieve geneeswijzen moeten we maar vergeten als het om de bestrijding van kanker gaat? Ik denk aan supplementen?Of aan fytotherapie?

Nee, helemaal niet! De beste behandeling lijkt de conventionele behandelmethoden te zijn in combinatie met de toepassing van alle andere elementen die gericht zijn op de verbetering van de levenskwaliteit; te denken valt daarbij aan de verbetering van stressbeheer, maar ook van slaap, de gemoedstoestand, het immuunsysteem, de pijnbestrijding.... Mensen die beter in hun vel zitten, kunnen kanker effectiever bestrijden. Studies tonen het aan en medisch verzorgend personeel begrijpt het steeds beter, dus we zien steeds meer ziekenhuizen die deze 'aanvullende' behandelingen integreren in het conventionele programma. Ik gebruik hier liever de term 'aanvullend' in plaats van 'alternatief'.

Waaruit bestaan de conventionele behandelmethoden?

De bekendste behandeling is zonder enige twijfel de chemotherapie. Bij chemotherapie worden er medicijnen in de bloedbaan gebracht die met een grote nauwkeurigheid de kankercellen van iemand beschadigen. Men probeert de kanker te destabiliseren. De medicijnen kunnen de groei vertragen of zelfs stoppen. Maar de medicijnen doen dat niet alleen: het lichaam moet profiteren van het zwakke moment van de kanker en het werk afmaken. Zoals je weet zorgen de medicijnen er helaas ook voor dat andere cellen, zoals die in het beenmerg, in de slijmvliezen in de mond, in het spijsverteringskanaal en zelfs die in de haarfollikels uit balans raken. Dat veroorzaakt allerlei bijwerkingen, zoals haaruitval.

Afhankelijk van de kanker die je hebt, het stadium van de kanker, de plaats in het lichaam, je leeftijd en je antecedenten, kunnen er andere behandelingen worden ingezet of worden toegevoegd aan de chemotherapie. chirurgie, bestraling (die het DNA van de kankercellen probeert te beschadigen, maar ook die van naastgelegen cellen, waardoor deze therapievorm niet altijd geschikt is) of hormoontherapie (bij kankersoorten die zich bedienen van hormonen om zich beter te kunnen delen (de zogenaamde hormoonafhankelijke kankers).

Aan deze conventionele behandelmethoden moeten we dus veilige technieken, methoden en strategieën toevoegen die een van de volgende effecten teweegbrengen:

• verbetering van het gevoel van lichamelijk en geestelijk welzijn;
• vermindering van stress;
• vermindering van vermoeidheid en verbetering van het inslapen;
• verbetering van de eetlust;
• optimalisering van het immuunsysteem;
• bevordering van de strijd tegen ontstekingen (die een gunstige omgeving vormen voor kanker).

Daar kunnen we met voeding toch ook veel aandoen, of niet?

Absoluut! Maar ook hierbij geldt dat je je gezonde verstand moet gebruiken. Er zijn nogal wat diëten die wonderen beloven, maar geloof er niet in. Voeding speelt zeker een grote rol bij de ontwikkeling van kanker, maar het zit wel complex in elkaar. Studies en ervaringen van professionals tonen aan dat er geen voedingsmiddelen bestaan die wonderen kunnen verrichten, maar dat er wel voedingsmiddelen zijn die de groei van kankercellen bevorderen, of ze juist helpen vernietigen. Het is een nuttig wapen in de strijd tegen kanker. Niet het enige wapen, maar het zou zonde zijn om er geen gebruik van te maken.

Noem eens een paar voedingsmiddelen die bijdragen aan de vernietiging van kankercellen?

Als je er zes zou moeten onthouden, dan zou ik kiezen voor de volgende:

1. Rode vruchten, omdat ze in elk geval een van de volgende drie moleculen bevatten: ellagzuur, anthiocyanidines en proanthocyanidines.
2. Kruisbloemige groenten, omdat ze rijk zijn aan glucosinolaten, maar ook omdat ze in staat zijn krachtige kankerbestrijdende stoffen af te geven: indolen en isothiocynaten.
3. Lookachtige planten (knoflook, ui, prei), omdat ze zwavelhoudende bestanddelen bevatten met een kankerbestrijdend effect: allicine, thiosulfinaat, thiosulfonaat, disulfides...
4. Tomaat, omdat tomaten rijk zijn aan lycopeen, een carotenoïde die een krachtige antioxidatieve en kankerbestrijdende werking heeft.
5. Kurkuma, uiteraard omdat het rijk is aan curcumine. Deze stof stimuleert abnormale cellen om zich te vernietigen (het zet de cellen aan om op de fameuze knop voor zelfontploffing te drukken). De biologische beschikbaarheid van curcumine is zwak, maar veel van de gepatenteerde aanvullende voedingsstoffen gebruiken technieken om de biologische beschikbaarheid aanzienlijk te vergroten.
6. Thee en cacao, twee stoffen die catechines bevatten. Catechines zijn antioxidanten die in staat zijn de vorming van nieuwe bloedvaten tegen te gaan rondom de tumor.

Tal van onderzoeken hebben eveneens het belang aangetoond van omega-3-vetzuren, van een semi-vegetarisch voedingspatroon (groenten en fruit bevatten veel meer kankerbestrijdende stoffen) en van de eigen bereiding van maaltijden met plaatselijke producten van het seizoen. Oh ja, en dan zou ik nog bijna vitamine D vergeten! Heel veel organisaties bevelen het preventief aan voor mensen die een verhoogde kans hebben op het ontwikkelen van kanker, met name in de winter en in de herfst, aangezien er dan minder zon is.

En welke voeding moeten we juist vermijden?

Ten eerste uiteraard alle industrieel bereide gerechten. Ze bevatten te veel suiker en zout. Daarnaast de voedingsmiddelen met een hoge glykemische index, voedingsstoffen die rijk zijn aan omega-6, rood vlees, voeding die bij een hoge temperatuur is bereid, alcohol... Men zegt dat deze voedingsmiddelen een milieu creëren dat gunstig is voor de verspreiding van kanker.

Alcohol?Je bedoelt als je heel veel drinkt, of niet?

Recent onderzoek toont aan dat dit niet zo is. Alcohol is een kankerverwekkende stof. Daarbij maakt de soort alcohol en de consumptie ervan niet uit. Volgens de WHO zou alcohol verantwoordelijk zijn voor 11% van de kanker bij de mannen en 4,5% van de kanker bij vrouwen. Dit maakt dat alcohol na roken de tweede, te vermijden oorzaak is van overlijden door kanker.

Wanneer alcohol opgenomen wordt door het lichaam, wordt het met behulp van twee enzymen (al dan niet snel) omgezet in aceetaldehyde.Dat is de stof die het meest kankerverwekkend is: het zorgt voor meer oxidatieve 'kogeltjes' die tegen de celstructuren botsen. Lange tijd werd er gedacht dat bepaalde bestanddelen in rode wijn de schadelijke effecten van aceetaldehyde tegen zouden gaan, maar dat is mogelijk niet het geval. Het is een heel complex onderwerp en veel studies die de goede eigenschappen van wijn roemen, zijn gefinancierd door groepen die belang hebben bij deze positieve informatie (de beroemde lobbyisten). Vaak - maar niet altijd - is er ook een sociaal aspect aan alcoholgebruik. Dit sociale aspect, zoals het samenkomen met familie en vrienden, is ook een positieve factor voor de gezondheid....

Ik snap het. En als je het hebt over die diëten die wonderen beloven, dan denk je bijvoorbeeld aan het ketogene dieet?

Onder andere, ja. In dat kader zou ik ook het alkaline-dieet of het dieet op basis van intermittent fasting kunnen noemen. Ik zeg niet dat je deze diëten moet vermijden als je kanker hebt, maar het is ook lastig om het de mensen aan te raden. Als je wel eens in de ongelukkige situatie bent geweest dat een van je naasten getroffen werd door kanker, dan weet je ook dat het vaak heel moeilijk is om tijdens die behandelingen goed te eten. Mensen kunnen in een paar weken heel veel afvallen. De voorraden vitamines en mineralen raken uitgeput, het aantal rode bloedcellen in het lichaam neemt drastisch af en het immuunsysteem wordt zwakker...

Meestal wordt het gebrek aan eetlust veroorzaakt door de chemotherapie. Niet zelden voelt men zich enorm misselijk, heeft men een andere smaak (vaak heeft men een metaalsmaak in de mond), ontstaat er een aversie tegen bepaalde voedingsmiddelen, krijgt men moeite met slikken omdat het slijmvlies beschadigd is of komt het eten weer omhoog.... Het is niet moeilijk om in te zien dat wanneer je een kankerpatiënt laat vasten of alle koolhydraten laat vermijden, deze patiënt nog meer gewicht zal verliezen. En bedenk wel: om kanker te bestrijden, moet het lichaam fit zijn!

Toch heeft dit dieet de Nobelprijs gewonnen!

Dat zou best kunnen, maar ook Nobelprijswinnaars kunnen zich vergissen. Denk maar eens aan António Egas Moniz die in 1949 de Nobelprijs ontving voor zijn onderzoek naar psychosen. Hij is de bedenker van de 'lobotomie', een chirurgische ingreep die patiënten tot kasplantjes reduceerde in plaats van dat ze verlichting kregen. Of neem Kary Mullis, die de Nobelprijs voor de Chemie kreeg in 1993. Hij heeft lange tijd de theorie ondersteund die aangaf dat het HIV-virus (humaan immunodeficiëntievirus) niet de oorzaak was van AIDS (acquired immunodeficiency syndrome). Helaas werd er naar hem geluisterd: vele patiënten weigerden de conventionele geneesmiddelen, omdat ze ervan overtuigd waren dat ze hierdoor vergiftigd werden...

Maar even terug naar het ketogene dieet: we moeten toegeven dat de theorie alleszins verleidelijk is. In elk geval op papier.

Het is allemaal begonnen met de Duitse bioloog Warburg. Hij ontdekte dat kankercellen ongeveer 20 keer meer suikers gebruikten dan andere cellen. Dat was in het begin van de twintigste eeuw, dus deze theorie is niet bepaald recent. Ze hebben hiervoor het gebruik van een bepaald hulpmiddel geperfectioneerd, namelijk dat van de PET-scan. Wanneer we in het lichaam op een bepaalde plek een sterke consumptie van suiker zien, dan gaat het waarschijnlijk om kanker.

Warburg ontdekte dat de energieomzetting bij kankercellen anders was dan bij gezonde cellen. De kankercellen gebruikten een omzettingsproces dat op de langere termijn minder gunstig was, maar dat wel veel sneller was (4). Dit proces, dat we glycolyse noemen, zorgt ervoor dat de kankercellen 'kant-en-klare elementen' kunnen gebruiken voor het aanmaken van alle celbestanddelen: DNA, eiwitten en lipiden. Dat is een groot voordeel, want de kankercellen moeten zo snel mogelijk een kopie maken van hun volledige celinhoud. Oftewel van alles wat er in hun 'plastic zak' zit! Dat kost uiteraard heel veel energie. Hoe kunnen ze meer energie gebruiken dan andere cellen? Doordat ze meer transporteurs hebben op hun celmembranen die ervoor zorgen dat de suikers door het celmembraan kunnen dringen. Is het zo simpel?

Ja, dus je zou denken dat de kankercellen niet zouden kunnen overleven als je zou stoppen met suikerrijk voedsel te eten.

Dat is inderdaad het principe van het ketogene dieet. Men dringt de consumptie van koolhydraten sterk terug om de lever te verplichten kleine moleculen aan te maken die we ook wel 'ketonen' noemen. Deze alternatieve brandstof, die de plaats inneemt van de suikers, kan door vrijwel alle lichaamscellen worden gebruikt. Zie het als een hybride auto die het gebruik van benzine en elektriciteit kan afwisselen: onze lichaamscellen kunnen eveneens wisselen tussen suiker en ketonen. Maar blijkbaar kunnen de meeste kankercellen de overgang naar de alternatieve energiebron niet waarderen. Zoals ik al zei kan het ketogene dieet, waarop ons lichaam zich perfect kan instellen, heel verleidelijk lijken. Helaas blijkt dit dieet in de praktijk minder overtuigend te zijn.

Ten eerste reguleert ons lichaam zelf automatisch het suikergehalte in het bloed. De suiker die in het bloed circuleert, is niet alleen afkomstig van ons eten: ons lichaam maakt ook suikers aan op basis van onze spieren en vetten. Het lichaam doet er alles aan om het suikerniveau in het bloed stabiel te houden (dit is de zogenaamde regulering van de bloedsuikerspiegel). In werkelijkheid zitten de kankercellen tijdens dit dieet dus niet echt zonder suiker.

Daarnaast hebben wetenschappers ontdekt dat bepaalde kankersoorten (bijv. de veel voorkomende kankercellen van longkanker) in staat zijn over te schakelen op een andere brandstof indien de suikers schaars worden. Ze gaan dan over op glutamine, een aminozuur dat we vooral vinden in proteïnerijke voedingsmiddelen. En juist deze voedingsmiddelen zijn in een ketogeen dieet onmisbaar! De kankercellen zijn dus ook in staat om zich aan te passen en hun metabolisme, indien nodig, aan te passen (5).

Ah, OK.... Maar er zijn ook wel getuigenissen van mensen die zeggen dat het werkt...

Een getuigenis is niet voldoende om de effectiviteit van een bepaalde maatregel te bewijzen. En dat geldt des te meer als het om zo'n complexe ziekte als kanker gaat! Als je goed hebt opgelet, dan weet je nu dat de genezing van kanker nooit afhangt van een enkele factor. Zo kan iemand met een hele gezonde levensstijl toch kanker ontwikkelen, en kan iemand met een uiterst ongezond voedingspatroon de behandeling van zijn kanker toch goed doorstaan. Een voorbeeld is nooit genoeg om te bewijzen dat iets werkt.

Daarom voert men wetenschappelijke onderzoeken uit. En we moeten toch constateren dat de onderzoeken die naar dit onderwerp zijn gedaan erg bescheiden zijn... Er is een meta-analyse verschenen in het Journal of Human Nutrition and Dietetics in 2018. De resultaten waren niet erg eenduidig. Klinische onderzoeken lijken te suggereren dat het ketogene dieet een bescheiden gunstig effect hebben. Andere onderzoeken tonen aan dat er geen effect of zelfs een schadelijk effect op de tumor is. Voor intermittent fasting geldt dat 5 van de 9 onderzoeken suggereren dat het de chemotherapie kan versterken, maar 4 andere onderzoeken geven aan dat het geen, of zelfs een afzwakkend effect heeft op de chemotherapie (6).

Maar het is belangrijk om voorzichtig te blijven: het is heel moeilijk om een effect van een dieet te meten op basis van een dergelijk klein aantal klinische studies. De manier waarop een dieet wordt toegepast varieert per methode, het aantal mensen waarop het onderzoek betrekking heeft is erg klein..... Op dit moment hebben we in elk geval nog geen argumenten om ons definitief uit te kunnen spreken over dit dieet. Het is zeer waarschijnlijk dat een drastische beperking van de suikerinname, en dan met name van de suikers met een hoge glykemische index, bijdraagt aan de strijd tegen kanker. Een verlaging van de bloedsuikerspiegel bij mensen met hyperglykemie leidt vermoedelijk tot hetzelfde resultaat (7). Maar moeten we dan opeens stoppen met koolhydraten eten? Moeten we ons volledig richten op het eten van voeding op basis van vetten en eiwitten? Nee, als we op de bestaande onderzoeken willen vertrouwen niet. Het is trouwens ook een behoorlijk zwaar dieet en je kunt je voorstellen dat het niet bepaald de ideale periode in je leven is om jezelf zo'n streng dieet op te leggen. Bovendien zijn veel koolhydraatbronnen rijk aan antioxidanten en andere kankerbestrijdende moleculen...

Je bedoelt fruit en groente?

Precies.

En natuurlijke producten, hoe zit het daar mee?

Die kunnen heel nuttig zijn. Er zijn trouwens steeds meer gezondheidsprofessionals die deze producten integreren in hun therapie. Het is wel heel belangrijk om in dat geval te kiezen voor kwaliteitsproducten en die uitsluitend in te nemen onder supervisie van een professional. Sommige van deze producten bevatten namelijk werkstoffen die de conventionele behandeling kunnen verstoren. En denk er wel aan dat deze natuurlijke producten de kanker niet kunnen 'genezen'. Ze kunnen het lichaam ondersteunen in de strijd tegen kanker door stress te verminderen, het immuunsysteem sterker te maken, ontstekingen tegen te gaan, het algehele welzijn te bevorderen en de pijn dragelijker te maken. Je hebt gezien dat dit veel verschil kan maken. Sommige natuurlijke producten kunnen ook tijdens het proces waarover we hebben gesproken een rol spelen.

Pijn verlichten, zeg je? Heeft men bij kanker ook fysieke pijn?

Tumoren kunnen druk uitoefenen op omliggende weefsels. Zo kunnen ze botweefsels, zenuwen of organen samendrukken. Soms kunnen ze ook de bloedcirculatie blokkeren in organen, bijvoorbeeld in de darm. Sommige onderzoeken kunnen pijnlijk zijn, net als bepaalde chemotherapiebehandelingen, bestralingsbehandelingen en operatieve ingrepen (insnijding, littekens, insnoering...). De meeste mensen die een chemotherapiebehandeling ondergaan, hebben na de behandeling het gevoel dat ze een fikse griep te pakken hebben. Dat is best moeilijk te accepteren, want de behandelingen zouden je beter, en niet slechter moeten maken. Zo'n gevoel van stress maakt dat men nog gevoeliger is voor pijn. Alles wordt moeilijk en onaangenaam. Om die reden richten mensen zich vaak op andere behandelvormen, zoals acupunctuur, massotherapie, meditatie en visualisatie.

Wat gebeurt er precies als het niet de goede kant op gaat? Hoe zorgt de tumor ervoor dat we doodgaan?

We overlijden niet direct door de proliferatie van de kankercellen. Ze vallen niet onmiddellijk de andere gezonde cellen aan, maar dringen geleidelijk aan door in het hele lichaam tot ze bepaalde vitale organen belemmeren in hun functioneren.

Wanneer kankercellen ontsnappen aan hun 'thuisbasis' en zich gaan nestelen in de long - we noemen dit metastasen - dan worden ze veel gevaarlijker omdat ze de longen kunnen belemmeren in het vasthouden van lucht. Uiteindelijk kun je dan overlijden aan asfyxie. Als kankercellen ontsnappen en in de lever terechtkomen, dan kunnen ze de lever in hun reinigingsfunctie belemmeren. Het bloed raakt dan langzaam maar zeker vergiftigd en men kan in een levercoma terechtkomen. Als een tumor zich echter bevindt in een niet-vitaal orgaan, dan leidt de tumor maar zelden tot de dood. Zolang de tumorcellen niet aan de wandel gaan in het lichaam, is er nog van alles mogelijk! Het is dan wel belangrijk om snel te handelen, want alle kankercellen hebben uiteindelijk de neiging om 'aan de wandel te gaan'...

Welke tip kun je me geven voor mijn vriendin? Ik wil haar niet overladen met informatie.

Je helpt haar al door regelmatig bij haar langs te gaan. Sociaal isolement is uiterst schadelijk in de strijd tegen kanker: zelfs als je niet altijd weet wat je moet zeggen, is het fijn dat je er bent. Voor je vriendin voelt zich gesteund door je omdat je aan haar denkt.

Je zou er op kunnen letten dat je vriendin haar kritische geest blijft gebruiken en dat ze niet alles gelooft wat ze leest zonder hierover te spreken met medische deskundigen of zonder inlichtingen in te winnen bij gespecialiseerde instellingen... Hoe beter ze begrijpt wat er met haar gebeurt, hoe beter ze in staat zal zijn keuzes te maken tijdens haar strijd. Het is belangrijk om zo snel mogelijk weloverwogen keuzes te maken.

Zou je nu eens kunnen proberen een hypothese te formuleren over de manier waarop de kanker ontstaan is en hoe deze zich heeft kunnen ontwikkelen?

Je zou allerlei hypotheses kunnen formuleren. Deze hypothese is best plausibel: je vriendin is zo'n 10 jaar geleden het slachtoffer geworden van verschillende kritieke mutaties, vast en zeker door enorme pech, maar misschien ook onder invloed van een enorm stressvol moment in die periode. Misschien had ze ook al een genetische aanleg voor het ontwikkelen van een dergelijke mutatie. We zullen het nooit weten. Deze kankercel is heel langzaam begonnen zich te delen. Zo is er geleidelijk aan een kleine tumor ontstaan. De kleine tumor kon zich niet verder ontwikkelen en bleef verborgen, want dankzij een gezonde levensstijl en een stabiele emotionele staat werd er geen voedsel aangevoerd. Later kon de tumor echter dankzij enkele toevallige mutaties bloedvaten een omweg laten maken, zodat er voeding aangevoerd werd. De tumor heeft zich mogelijk zelfs gecamoufleerd zodat het immuunsysteem de tumor niet opmerkte. En misschien heeft de tumor op het moment waarop ze het dramatische overlijden van haar man meemaakte wel geprofiteerd van die omstandigheden en het gevaarlijkste wapen in gezet: het heeft zich verspreid via de bloedvaten en heeft zich gesetteld in andere delen van het lichaam. De groei van kanker is geen rechte lijn van A naar B: probeer te onthouden dat als een kanker agressief en gevaarlijk voor het lichaam wil worden, deze achtereenvolgens verschillende 'kwaadaardige' strategieën dient toe te passen.

Heeft u nog andere vragen over kanker? Wilt u die aan ons stellen? Stuur dan een e-mailbericht naar contact@supersmart en zet in het onderwerp 'Gesprek over kanker', of stel uw vraag direct bij de opmerkingen: bij de volgende update van het artikel kunnen we de beantwoording van uw vraag dan meenemen.